Ozon, dit woordje kennen
we eigenlijk allemaal. Veel mensen zullen toch niet onder woorden kunnen brengen
wat het precies is. We weten vaag: “er is een verband met smog
en andere kwalijke dingen”. Dit artikel kan hopelijk wat duidelijkheid verschaffen in de massa begrippen die rond ozon gebezigd worden.
Ozon in de stratosfeer
ozon
atmosfeer
stratosfeer
ozonlaag
ultraviolette
straling (UV)
troposfeer
Ozon is een gas. Het komt voor in de atmosfeer,
die bestaat uit verschillende lagen. De stratosfeer
is de laag die zich van ongeveer 10 tot 50 km boven het
aardoppervlak bevindt. Hier komt ozon voor in een grotere
concentratie, in de ozonlaag. Deze laag beschermt het aardoppervlak tegen de
schadelijke ultraviolette
straling van de zon.
De UV
stralen zijn zeer schadelijk voor het leven. Ozonmoleculen absorberen
de UV straling, in een proces waarbij de ozonmoleculen desintegreren,
maar daarbij komen stoffen vrij die onmiddelijk nieuw ozon vormen.
Zonder de beschermende ozonlaag is geen leven op aarde mogelijk.
Al het leven op aarde bevindt zich op
de oppervlakte van de aarde in de troposfeer,
de onderste laag van de atmosfeer. Deze laag gaat tot ongeveer
10 kilometer hoogte.
Gat in de ozonlaag
gat in de ozonlaag
cfk´s
stikstofoxide
halogenen
Het “gat”in de ozonlaag ontstaat door inwerking van cfk´s. Dit zijn door de mens geproduceerde chloor-,
fluor- en koolwaterstoffen die door reactie met UV stralen zorgen
voor snelle afbraak van ozon. De stoffen bevinden zich vooral in
spuitbussen (drijfgassen) en in koelsystemen. Ze zijn moeilijk
afbreekbaar.
Ook stikstofoxide,
afkomstig van de uitlaatgassen van vliegtuigen, heeft een negatief
effect op de ozonlaag. Halogenen
(chloor- broom- en joodverbindingen) zijn ook schadelijk, ze zorgen
voor een langzame afbraak van het ozon.
Door het gat in de beschermende
ozonlaag neemt de ultraviolette straling in de
troposfeer,
toe. Het woord “gat” geeft al aan dat de afbraak van
de ozonlaag in de stratosfeer niet overal gelijk is. Het gat is het
grootst bij de Zuidpool (Antarctica). Ook bij de Noordpool en op het
noordelijk halfrond boven de westerse wereld is er waarneembare
schade. Door de verminderde bescherming neemt de straling in die
gebieden toe. De bevolking van Europa heeft door de toegenomen
straling een verhoogde kans op bijvoorbeeld huidkanker en staar.
Het gaat de laatste jaren weer beter
met het “gat” in de ozonlaag, omdat men maatregelen heeft
genomen die ertoe moeten leiden dat het gat weer langzaam
dichtgroeit. Voor onze generatie en de volgende betekent dat niet
automatisch een opluchting, omdat het effect van de toegenomen
straling optreedt met vertraging. Men verwacht dat dit effect op het
noordelijk halfrond maximaal zal zijn rond 2020. In de eerste helft
van de twintigste eeuw krijgen we dus vermoedelijk meer gevallen van
huidkanker en verbranding door straling.
Ozon in de troposfeer
smog
Ozon komt voor in de ozonlaag in de
stratosfeer, maar ook in de troposfeer. Waar het een positieve rol
speelt in de stratosfeer, is dat niet zo in de troposfeer. Wanneer
ultraviolette stralen inwerken op gassen die vrijkomen door het
(vlieg)verkeer en door de verbranding van fossiele brandstoffen
(electriciteitscentrales), ontstaat ozon en fijn stof, de voornaamste
bestanddelen van smog.
Vooral in zomersmog zit ozon. Dit is schadelijk voor onze gezondheid
(ademhalingsstelsel), maar ook voor gewassen en bomen. Vreemd genoeg
is er meer vervuiling door ozon op het platteland dan in de stad. Dit
komt doordat de afbraak van het ozon op het platteland minder is.
De overtollige ozon in de troposfeer
kan niet worden afgevoerd naar de stratosfeer, waar hij een positieve
werking zou hebben. Het is heel moeilijk om de concentratie van ozon
van te voren correct te voorspellen. Veel en moeilijk beheersbare
factoren spelen hierbij een rol. Op langere termijn kan de vorming
van ozon op aarde worden tegengegaan door de uitstoot van schadelijke
gassen te beperken.
