Wat is filosofie nu eigenlijk?

0
914
blog placeholder

Iedereen kent natuurlijk een aantal filosofen van naam:  Socrates, Plato, Spinoza, Galileo Galilei, Maarthen Luther. Maar kent u ook hedendaagse filosofen zoals Luhman, Popper, Foucault? In deze serie artikeltjes wil ik u graag kennis laten maken met een aantal van hen. Mijn interesse in filosofie is ontstaan toen ik in een filosofen buurt ging wonen en heel toevallig, ook een filosoof leerde kennen die inmiddels mijn partner is. Daardoor ben ik meer en meer gaan lezen want je wilt toch weten waarom jouw straat zo heet en wat die man allemaal te vertellen had. Om een goed geheel van deze serie te maken begin ik bij het ontstaan van de westerse filosofie en zo verder tot aan de filosofen van nu.

Veel kwesties uit de geschiedenis van de westerse filosofie winnen aan duidelijkheid als men ook de politieke geschiedenis erbij betrekt. Om die reden zal dan ook worden stilgestaan bij de wereldgeschiedenis van die tijd.

De geschiedenis begint met de Griekse kolonien aan de Middellandse Zee kust. Door de handel komen hier verschillende culturen met elkaar in aanraking en zorgen de presocraten in de zesde eeuw voor Christus voor de geestelijke ommekeer van mythos naar logos, van de verklaring van de wereld door middel van myhen en goden naar een poging een meer rationele, natuurlijke uitleg van de omringende werkelijkheid. Griekenland bestond in die tijd uit verschillende staten die onderling, maar ook met de Perzen en de Feniciers in oorlog waren. Dankzij de politieke en economische successen komt vooral Athene, naast Sparta, de belangrijkste Griekse stad, tot bloei.
Alexander de Grote profiteerde van de tweedracht onder de Grieken. Deze koning en een leerling van Aristoteles slaagde er in een wereldrijk op de kaart te zetten dat uitstrekte tot aan India, waar hij de Griekse cultuur introduceerde.
Bijna tegelijktertijd bedwongen de Romeinen vanuit Italie het westelijk Middellandse Zeegebied. Voor zowel de Romeinen als de Grieken vormde het begin van de jaartelling een breuk. Dat was niet zozeer vanwege de geboorte van Jezus Christus maar vanwege de Romeinse staatsvorm die overging van een republiek naar een monarchie. De eerste Romeinse keizer, Augustus versloeg de laatste farao, Cleopatra. De hoofdstad, Alexandrie, bleef het cultureel centrum van het oostelijke Middellandse Zeegebied.

Veel van wat de allereerste filosofen, de presocraten, in de anderhalve eeuw voor Socrates dachten zal waarschijnlijk voor altijd onbekend blijven, er is geen enkel boek of geschrift bewaard gebleven. Het enige wat over is zijn een een paar brokstukken en fragmenten. Dat toch relatief veel van hun ideeen bekend zijn, komt omdat ze geregeld geciteerd en becommentarieerd werden.

Langs de Middellandse Zee kust tot aan het tegenwoordige Turkije had een van de Griekse stammen, twaalf steden gesticht. Een van deze steden was Milete, een handelsmetropool in de zesde eeuw voor Christus en de stad van de eerste drie bekende filosofen: Thales, Anaximander en Anaximenes. Zelf noemden ze zich geen filosofen maar physiologoi, natuurwetenschappers, een benaming die Aristoteles later ook zou gaan gebruiken.
Het zijn natuurfilosofen die een verklaring zoeken voor het ontstaan van de wereld en de dingen die gebeuren. Het gaat hun om de essentie van de werkelijkheid, alle drie waren ze materialisten en meenden ze dat de wereld uit een oerstof bestond. Dit kon water zijn maar ook lucht of het onbegrensde.

Deze drie Milesiers waren de eerste denkers die met behulp van een natuurwetenschappelijke methode iets probeerden te doorgronden waarvoor tot dan toe alleen mythologische verklaringen werden gegeven.

Thales
Van Thales zijn geen geschriften bewaad gebleven. Volgens historici en latere filosofen was hij van mening dat de wereld door water is omgeven en uiteindelijk ook door water is ontstaan. Hij introduceerde een een naturalistische, wetenschappelijke kijk waamee hij bijv. de zonsverduistering van 528 voor Chr. precies kon voorspellen.
Zijn grondregel voor deugdelijk handelen: Doe nooit wat wij in anderen veroordelen.

Anaximander
Daar waar Thales nog niet kon verklaren waarom juist water de oerstof moest zijn kwam Anaximander met een antwoord. De oorsprong, het grondprincipe en het oerbeginsel omschrijft hij als iets wat waarneembaar is en wat hij het apeiron noemt. In het Grieks betekent dit het onbegrensde. Het is het grondprincipe van alle ongevormde dingen.
Anaximander zou ook een de eerste wereldkaart hebben gemaakt, daarop is te zien hoe de aarde symmetrisch is geordend en het door water omgeven ronde vasteland zich opdeelt in twee identieke helften.

Anaximenes
Anaximenes was de vermoedelijke leerling van Anaximander en van zijn leven en geschriften is niets bewaard gebleven, het zijn de latere filosofen die enkele aspecten van zijn denken hebben overgeleverd. Anaximenes wijst het ongrijpbare apeiron van zijn leermeester en ook het water van Thales als oerstof af. In plaats daarvan kiest hij voor de lucht omdat goed is te zien hoe uit deze oerstof, de andere elementen zijn ontstaan. Water is het resultaat van de verdichting van lucht, zo meent hij te zien wanneer het regent. Alles is in feite een kwestie van dichtheid, een zuiver kwantitatieve kwestie en daarmee zette hij de eerste stappen in de richting van de natuurkunde.

De zeven wijzen

In Plato’s dialoog Protagoras kan men lezen dat Thales tot de Zeven Wijzen behoorden. Deze zeven staatsmannen uit de zevende en zesde eeuw voor Christus zijn vooral bekend om hun levensregels, zoals “”Alles op zijn tijd”” van Piitacus, “”De meeste mensen zijn slecht”” van Bias van Briene, “”Alles met mate”” van Solon van Athene en “”Ken uzelf”” van Thales van Milete.
“Ken uzelf”is tevens het opschrift van de Apollotempel in Delphi. Deze spreuk gold als de godelijke rechtvaardiging van de filosofie.

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here