Een van de dingen die vrijwel iedereen
dagelijks gebruikt, is zeep. Van oudsher werd zeep gemaakt door het
verzepen van olie of vet door middel van een loog. De oude
Babyloniërs en Egyptenaren gebruikten vijfduizend jaar geleden al
zeep. Behalve hun zeepjes zijn ook hun recepten of formules om zeep
te maken gevonden. In de eeuwen daarna werd zeep steeds min of meer
volgens hetzelfde recept gemaakt. Gewone toiletzeep werd meestal
gemaakt van goedkope vetten als rundvet, olijfolie of kokosolie. Voor
de fijnere zeepjes werden wat fijnere oliën en vetten gebruikt. Als
loog werd Natriumhydroxide gebruikt, een bijtend goedje dat je
waarschijnlijk kent als caustic soda, dat wordt gebruikt om de
gootsteen te ontstoppen. Behalve olie en loog bevat zeep meestal een
aantal hulpstoffen als geur- en kleurstoffen. In combinatie met water
kun je zeep vervolgens gebruiken als schoonmaakmiddel, voor jezelf,
je kleren en de vaat.
Detergenten
Tijdens de tweede helft van de
twintigste eeuw werd het eeuwenoude recept voor zeep bijna aan de
wilgen gehangen. Detergenten als natriumdodecylsulfaat, een sterk
ontvettend en schuimend industrieel reinigingsmiddel bleek een veel
goedkoper en gemakkelijker ingrediënt. Het voordeel van dit spul is
dat het ook bij hard, kalkhoudend water zijn reinigende werking
behoudt. Bij de traditionele zepen is dat niet zo is omdat deze een
chemische verbinding aangaan met de kalk in het water.
Natriumdodecylsulfaat kom je op je
zeepdoosjes, douchegel- en shampoo flessen tegen als Sodium Lauryl
(of Laureth) Sulfaat. De laatste tijd is er nogal wat argwaan
ontstaan tegen dit middel, waarvan beweerd wordt dat het bewezen
kankerverwekkend is. Een inspectie in je badkamer zal zo goed als
zeker verschillende producten opleveren waarin Sodium Lauryl Sulfaat
(ook wel SLS genaamd) zit, waaronder zelfs sommige tandpasta’s. Je
verzorgingsproducten bij de Natuurwinkel of Eco-shop kopen biedt
overigens geen garantie voor het ontbreken van SLS. Tal van
gerenommeerde merken van natuurlijke producten stoppen gewoon
detergenten in hun zeep, shampoo en douche- en badgel. Beroemde zepen
die nog wel volgens het oude recept worden gemaakt zijn onder andere
de Nederlandse zachte Groene zeep, de Franse zeep uit Marseille en de
Olijfolie-zeep van de Turkse westkust.
Zelf zeep maken
Als je er zeker van wilt zijn dat je
zeepje zuiver is en op de ouderwetse manier geproduceerd zonder
detergenten, dan kun je het vrij makkelijk zelf maken. Het
basisrecept voor zeep is vrij simpel, je hebt vet of olie nodig,
bijvoorbeeld olijfolie uit de supermarkt. Ook kun je op zoek gaan
naar runder- of varkensvet bij een goede slager. Natriumhydroxide
koop je in de vorm van caustic soda bij de drogist. Het is belangrijk
dat dit spul zuiver is, dus controleer op de verpakking of er 99%
NaOH (Natriumhydroxide) op staat. Door dit natriumhydroxide in water
op te lossen ontstaat Natronloog. Zorg voor de nodige
veiligheidsmaatregelen, want caustic soda is een zeer gevaarlijk en
bijtend goedje. Natronloog maak je dan ook uitsluitend met koud
water, waarbij je zult merken dat het vanzelf warm wordt.
Naast deze basis-ingrediënten kun je
van alles en nog wat aan de zeep toevoegen voor een lekker geurtje of
een leuk kleurtje. Voorbeelden zijn etherische oliën, kruiden als
kaneel, geraspte sinaasappel- of citroenschil of een beetje aloe vera
als je toiletzeep maakt.
Verder heb je natuurlijk keukengerei
nodig als een emmer of een RVS pan, afhankelijk van de hoeveelheid
zeep die je gaat maken. Let op dat Natronloog met sommige metalen
reageert, zoals aluminium, dat dus niet geschikt is. Een weegschaal
en een maatbeker zijn onmisbaar om de precieze verhoudingen goed uit
te meten. Je kunt gedurende het verzepingsproces traditioneel zelf
kloppen, maar ook een staafmixer gebruiken. Dit komt de vermenging
van de ingrediënten, en daarmee het chemische proces, ten goede. Ook
zul je, afhankelijk van de te produceren hoeveelheid, mallen nodig
hebben. Heel bruikbaar zijn plastic margarine- en yoghurtbakjes en
afgesneden plastic waterflessen. Voor gastenzeepje zijn de kleine
botercupjes uit hotels erg bruikbaar en voor erg grote staven zeep
kun je bijvoorbeeld een teil bekleed met een vuilniszak gebruiken.
Gebruik eventueel een thermometer, maar wel een die bestand is tegen
hogere temperaturen. Een paar keukenhandschoenen kunnen je handen
beschermen tegen het bijtende Natronloog. Op internet zijn tal van
zeeprecepten met de precieze verhoudingen te vinden, evenals
“gebruiksaanwijzigingen” die het verzepingsproces stap voor stap
beschrijven. Nadat je je zeep in de mallen hebt gegoten, gaat het
chemische proces nog een tijd door omdat het water verdampt. Het is
daarom nodig om de versgemaakte zeep nog een paar weken te laten
liggen voor je hem gebruikt.
Om een eeuwenoud proces te
vergemakkelijken bestaan er webwinkels met gespecialiseerde producten
zoals etherische oliën, kleurstoffen, glitters en zeepmallen. Als je
je onzeker voelt als zelfstandige zeep-alchemist kan het handig zijn
om eerst een workshop “zeep maken” te volgen.
