Verstikking is een verschijnsel waarbij het lichaam in zijn ademhalingsfunctie wordt belemmerd. De verstikkingsdood is dus het overlijden tengevolge van een zuurstoftekort van het organisme.
Het zuurstoftekort kan op verschillende manieren tot stand komen. Om dit beter te begrijpen is het nuttig om na te gaan op welke wijze het menselijk organisme zich voorziet van zuurstof: ademhaling (respiratie)
Het zuurstofgehalte in de lucht bedraagt ongeveer 21%. Bij het inademen zorgt de ademhalingspomp (middenrif en tussenribspieren) voor een negatieve onderdruk in de borstkasholte. Hierdoor wordt lucht via de neus en/of mond door de luchtpijp met zijn vertakkingen in de longen aangezogen. In de longen wordt uit de ingeademde lucht, zuurstof (O2) opgenomen in de bloedbaan en uitgewisseld voor koolstofdioxide (CO2). De uitgeademde lucht is dus arm aan zuurstof en rijk aan koolstofdioxide.
Voor het transport van zuurstof in de bloedbaan naar de verschillende organen speelt hemoglobine een uiterst belangrijke rol. Hemoglobine is een dragereiwit wat voorkomt in het bloed van de mens en vele andere dierensoorten. De rode bloedcellen zijn vrijwel geheel met dit eiwit gevuld. Voor het transport wordt zuurstof aan hemoglobine gebonden in de rode bloedcellen. Zuurstofrijke hemoglobine (rode kleur) wordt via de bloedstroom doorheen het ganse organisme gevoerd. In de weefsel grijpt vervolgens de omgekeerde uitwisseling plaats, hemoglobine geeft zijn zuurstof af en wordt elke cel bevoorraad. Het donkere zuurstofarme bloed (blauwe kleur) wordt terug naar de longen gebracht.
Een stoornis in één van de schakels van dit proces kan tot zuurstoftekort leiden.
De oorzaken van verstikking kan men indelen in 2 grote groepen: mechanische en inwendige (toxische) verstikking.
Bij mechanische verstikking gaat het voornamelijk om een gestoorde O2-opname. Dit kan het gevolg zijn van verschillende factoren, nl. onvoldoende O2 in de lucht, afsluiting (obstructie) van de luchtwegen, verhindering van de ademhalingsbewegingen en/of samendrukking of omknelling van de hals. Belangrijk hierbij is op te merken dat ook een combinatie van meerdere factoren mogelijk is.
Inwendige of toxische verstikking is het gevolg van een ondoelmatig zuurstoftransport (CO-intoxicatie) of een ondoelmatige zuurstofafgave (CN-intoxicatie) naar de weefsels.
Het verstikkingsproces
Het mechanische van overlijden wordt uiteindelijk bepaald door het aanhoudende zuurstof-gebrek van de hersenen. De hersenen zijn het meest zuurstofgevoelige orgaan. Eenmaal deze 3 tot 5 minuten zijn blootgesteld aan een kritisch zuurstoftekort treedt er onherstelbare hersenschade op met de dood tot gevolg.
Naarmate het zuurstofgehalte in het organisme afneemt doen er zich een aantal symptomen-complexen voor:
Symptomatische fase: sufheid, vertraagde reacties, aggressiviteit, minder adequaat functioneren, snellere vermoeidheid en uitputting bij inspanning, versnelde ademhaling en polslag, bemoilijkte spraak, hoofdpijn, braken, spierzwakte
Kritische fase: bewustzijnsvermindering en sterk verminderde activiteit, euforie of depressie, cardiovasculaire collaps, ademnood (vaak gepaard met doodsangst) met gelaatszwelling en blauwe verkleuring
Agonale fase: diepe bewusteloosheid met convulsief stadium: spiertrekkingen, onvrijwillige urinelozing en stoelgangsverlies (bij de mannen ook zaadlozing), verzwakking van polsslag en ademhaling met tenslotte adempauze, mogelijk gevolgd door een periode van terminale snakkende ademhalingsbewegingen
Als men ogenblikkelijk terecht komt in een situatie van kritisch zuurstoftekort, treedt de bewusteloosheid op binnen de 10 seconden en is men binnen de 3 tot 5 minuten overleden. Als men daarentegen in een situatie terecht komt waar het zuurstoftekort slechts geleidelijk afneemt kan het proces aanzienlijk langer aanslepen met een minutendurende episode van ademnood (en doodsangst).
Indien de zuurstofvoorziening tijdig wordt hersteld, dus voor de hersenschade onherstelbaar wordt, kan de ademhaling spontaan hernemen en is volledig herstel mogelijk.
Door toedoen van het zuurstoftekort kunnen er wel hartritmestoornissen worden veroorzaakt, wat een snellere dood tot gevolg heeft.
Forensische aspecten
In de meeste gevallen van verstikkingsdood gaat het om een onnatuurlijk overlijden met name:
een ongeval – vb. accidentele verhanging of opsluiting in een luchtarme gesloten ruimte van spelende kinderen
zelfdoding – vooral verhanging
doding
Maar in zeer zeldzame gevallen kan het ook gaan om een natuurlijk overlijden door:
een gestoorde zuurstofopname (belemmerde gasuitwisseling bij longaandoeningen, belemmerde ademhaling vanwege verlamming van de ademhalingspieren,…)
een stoornis in het zuurstoftransport (extreme bloedarmoede)
Verstikkingstekens
Bij verstikkingsdood worden zogenaamde (klassieke) asfyxietekens beschreven. Deze zijn vrij typisch maar niet specifiek, wat wil zeggen dat deze tekens wel vaak voorkomen bij verstikkingsdood maar niet enkel bij deze vorm van overlijden. Daarom zullen de traditionele tekens nooit als bewijs, enkel als aanwijzing worden beschouwd. In de praktijk betekent dit dat men steeds de mogelijkheid van een verstikkingsdood dient te overwegen wanneer de zogenaamde typische afyxietekens bij een uitwendige lijkschouwing teruggevonden worden.
De traditionele of klassieke verschijnselen van asfyxie zijn:
– Petechieën: Dit zijn puntvormige tot klein-vlekkerige bloedinkjes, ook wel puntbloedinkjes genoemd. Deze worden vooral aangetroffen op het witte oogbindvlies, aan de binnenkant van de oogleden en van de oogbolrok, gelaatszones met dunne huid, op de slijmvliezen van de mond en op de sereuze vliezen in de borstholte. Bloedstuwing in de aders en haarvaten in combinatie met zuurstoftekort en scheurtjes in de dunne wand van de haarvaatjes zouden aan de basis liggen van deze puntbloedinkjes.
– Zwelling (van het aangezicht): Door stuwing (congestie) en vochtopstapeling (oedeem) als gevolg van verminderde veneuze retour kan het gelaat er donker gezwollen uitzien.
– Cyanose: De blauwe tot blauw-paarse verkleuring van de (gestuwde) huid is een ander typisch teken van asfyxie. Ook de lijkvlekken kunnen deze kleur aannemen. Deze donkere kleur wordt veroorzaakt door zuurstofarm bloed: de kleurstof van het bloed, het hemoglobine, is enkel rood bij een voldoende zuurstofbinding, hemoglobine zonder zuurstof (gereduceerd hemoglobine) kleurt blauw.
– Hypoxische effecten: Het komt wel eens voor dat bij verstikkingsdood stoelgangs- en urineverlies voorkomen en eventueel tongbeet (tijdens de convulsieve fase). Bij mannen kan ook uittreden van zaadvocht gezien worden. Hou in gedachte dat al deze tekens niet specifiek zijn voor asfyctische overlijden en dat deze tekens dus ook met andere vormen van overlijden kunnen geassocieerd worden.
– Longoedeem: Bij een verlengde agonie kan longoedeem optreden dat, samen met heftige ademhalingspogingen, aanleiding kan geven tot de vorming van witte tot rozige schuimzwam.
Ook zouden er biochemische veranderingen en histologische veranderingen aspecifiek en afhankelijk van de duur van de agonie plaatsgrijpen.
