Orchideeën zijn een van de populairste soorten planten. Ze worden vooral gewaardeerd om hun prachtige, kleurrijke en soms bizar gevormde bloemen. De orchideeën-familie, Orchidaceae in het Latijn, is een van de grootste planten-families op aarde. Er zijn naar schatting rond de twintigduizend soorten orchideeën en er worden nog steeds regelmatig nieuwe soorten ontdekt. Orchideeën zijn dan ook over de hele wereld te vinden en niet alleen in tropische regenwouden. Er zijn ook inheemse soorten in de koelere gebieden van Europa, Noord Amerika en het noorden van Azië. Deze zijn, net als de tropische soorten, doorgaans beschermd en je mag ze dus niet plukken of uitgraven. Ook in Nederland en België zijn er inheemse soorten orchideeën met bijzondere en opvallende bloemen. In de twintigste eeuw zijn die soorten echter achteruit gegaan, omdat orchideeën hoge eisen stellen aan hun groeiplaats. Langzaamaan raken ze steeds meer beperkt tot natuurreservaten. Omdat orchideeën beschermd zijn is de in- en export ervan streng gereguleerd. De meest sensationele bloemen dragen de tropische orchideeën, die door veel liefhebbers worden gekweekt op vensterbanken, in vitrines of in kassen. Maar ook Europese orchideeën worden veel gekweekt en dat kan gewoon in de tuin.
Verschillende soorten orchideeën
Allereerst kun je de soorten indelen naar de ondergrond waar ze op groeien. In warme gebieden groeien orchideeën vaak op de takken en twijgen van bomen, waarbij hun wortels in de lucht hangen. Dit zijn de zogenaamde epifitische orchideeën. Daarnaast bestaan er orchideeën die op rotsen leven, de lithofitische soorten. Terristische orchideeën zijn de soorten die net als veel andere soorten planten gewoon in de aarde groeien. Naast deze grove indeling, is er natuurlijk ook onderscheid in de verschillende soorten, de species. Een aantal populaire soorten zijn de Catasetum, de Clowesia, de Mormodes en de Cycnoches.
De verzorging van orchideeën
De Catasetum, de Clowesia, de Mormodes en de Cycnoches zijn niet zo heel moeilijk in de verzorging. Het beste is een plaats in een warm-gematigde tot warme kas met veel licht. Als er genoeg licht is en een behoorlijke luchtvochtigheid, dan zou je ze zelfs in je kamer kunnen kweken. De temperatuur overdag kan het beste tussen de 22 en 25 graden Celsius liggen, en ’s nachts 16 tot 18 graden Celsius. Ook is goede ventilatie belangrijk.
Catasetums kunnen tegen veel licht en hebben dit ook nodig om te groeien en sterke bulben te produceren. Vrouwelijke bloemen worden over het algemeen geproduceerd als de plant in fel licht, soms bijna vol zonlicht, staat. Als de plant in rust gaat is minder licht nodig.
De benodigde hoeveelheid water wisselt per seizoen. Als de orchidee een nieuwe spruit ontwikkelt heeft hij meer water nodig, hoewel je moet oppassen dat er geen water in de jonge spruiten komt, omdat ze dan kunnen gaan rotten. Na de bloei komt een rustperiode in de herfst en winter, waarin er geen water gegeven mag worden. Tijdens de groeiperiode is het belangrijk om de plant te verwennen met water en meststoffen. Dit legt de basis voor goede en mooie bloemen. Daarnaast zijn sporenelementen van belang om de groeikracht bevorderen en een goede bloei te krijgen.
Catasetumbladeren zijn vatbaar voor trips of spintmijt, zodat het aan te bevelen is om regelmatig de bladeren goed na te kijken. Zodra je ongedierte ziet, moet je direct in actie komen in de vorm van bestrijdingsmiddelen speciaal voor orchideeën. Catasetums zijn ook nogal gevoelig voor rot. Als rotte plekken verschijnen, snij ze dan weg en verzorg de oppervlakten met een middel tegen rot. Stop ook met water geven, totdat de problemen zich niet verder uitbreiden.
Catasetums
Catasetums komen uit de tropische gebieden van Zuid-Amerika, van Mexico tot Peru maar vooral uit Brazilië. Er zijn zo’n honderdvijftig verschillende Casetums bekend en daarnaast zijn er veel hybriden ontstaan door kruisingen, zowel tussen Catasetums onderling als door kruisingen met aanverwante soorten.
Catasetums zijn, net als Cycnoches, eenhuizig en hebben dimorfe bloemen. Dit wil zeggen dat een plant zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen voort kunnen brengen, zij het niet altijd op hetzelfde moment. Toch komt het maar weinig voor dat de bloemen zowel vrouwelijk als mannelijk zijn, meestal is de bloem een van beiden. Dit heeft in het verleden tot verwarring geleid bij de naamgeving omdat de mannelijke en de vrouwelijke bloemen van een soort er soms totaal uitzagen, maar wel tot dezelfde soort behoorde. De vorm van de bloemen van de Casetums loopt sterk uiteen. De mannelijke bloemen beschikken over naar beneden gerichte antenna waar vandaan de pollen gelanceerd worden. Als een insect de antenna aanraakt, worden de pollen op het insect geslingerd en blijven ze aan hem kleven. Zo brengt hij het stuifmeel over op de volgende bloem die hij bezoekt.
Aanverwante soorten
Clowesia is verwant aan de Catasetum en heeft dezelfde groeiwijze, behalve dat ze tweeslachtige bloemen hebben. Deze bloemen verschijnen aan een enigszins hangende bloemtak, als de bladeren zijn afgevallen.
Cycnoches heeft evenals Catasetum eenslachtige bloemen en lijkt er ook op qua groeiwijze. De bulben zijn vaak wel wat langer en slanker dan bij Catasetums. Soms bevat een bloemstengel zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen, die qua vorm, grootte en kleur vaak anders zijn dan Catasetums.
Dressleria is verwant aan de Catasetum en heeft, net als Clowesia, tweeslachtige bloemen. Het belangrijkste verschil met de andere Catasetum-achtigen is dat de Dressleria’s het hele jaar vochtig gehouden moeten worden en dus geen droge rustperiode kennen.
Mormodes
Mormodes is een orchideeën geslacht van zo’n negentig soorten. De bloemen zijn vaak kleurrijker dan die van de Catasetum en hebben een specifieke vorm die kenmerkend is voor Mormodes. Daar heeft de plant ook haar naam aan te danken, want Mormodes betekent “angstwekkend voorwerp”. Net als de Catasetums komen Mormodes in de natuur voor in Mexico, Brazilië en Peru. Ze groeien in tropische streken met een duidelijke droge periode. Mormodes leven vooral op dode of stervende bomen en leven meestal maar een jaar of acht. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat dan al het voedsel uit het dode hout verdwenen is. In een kweeksituatie is de verzorging hetzelfde als de Catasetum.
Coryanthes
Deze orchidee heeft een Griekse naam, die uit twee woorden bestaat. Corys betekent “helm” en anthos “bloem”, wat verwijst naar de lip van de bloem, die op een helm lijkt. Ook zijn bijnaam “Bucketorchid”, emmer-orchidee, verwijst naar ronduit fascinerende bloemen. Coryanthes worden in het wild gevonden in Zuid- en Midden-Amerika, waaronder Peru.
De bloemen van de Coryanthes-orchideeën hebben een uniek emmer-vormig onderdeel waarin vocht zit dat door de bloem zelf geproduceerd wordt. De vochtklieren geven om de zoveel tijd een druppel af, waardoor het vochtpeil in de “emmer” op niveau blijft. Als bijen op de lokgeur en -kleur van de prachtige bloemen afkomen, vallen ze in de “emmer” met vocht. Er is maar een uitgang, namelijk via de lip van de bloem. Hierboven bevindt zich het stuifmeel, dat op het lichaam van de bij blijft plakken als hij door het nauwe poortje ontsnapt. De bij zal daarna een paar dagen met een bocht om de Coryanthesbloemen heen vliegen, maar als hij zich opnieuw laat verleiden, zal hij na het bad in de emmer het stuifmeel op de volgende bloem achterlaten.
De verzorging van de Coryanthes is wat ingewikkelder dan de Catasetums en aanverwanten. Deze orchideeën zijn eigenlijk niet geschikt voor een starter. Aan de andere kant, ervaren of onervaren, als je in staat bent om de natuurlijke omstandigheden perfect na te bootsen dan zul je geen problemen hebben met de kweek. De Coryanthes houdt van warmte, overdag tegen de 27 graden Celsius, hoewel het zeker buiten de groeitijd wel een graadje lager kan, en ’s nachts rond de 17 graden. De luchtvochtigheid moet hoog zijn, zo’n 70-80%. De Coryanthes heeft vergeleken met andere orchideeën regelmatig water nodig, waaraan je soms wat citroensap kunt toevoegen. De zuurgraad van de bodem is belangrijk, omdat deze plant in zijn natuurlijke omgeving samenleeft met zuurvormende mieren. Bij andere orchideeën moet je oppassen dat de zuurgraad niet te laag komt, maar bij de Coryanthes mag de zuurgraad zakken tot een pH-waarde van 3. De bladeren van de Coryanthes zijn niet alleen vatbaar voor spintmijt of trips, maar ook komen schild- of wolluis voor.
De Coryanthes heeft, voor zover bekend, minder aanverwante soorten dan de Catasetum. Er bestaan wel enkele kruisingen met Stanhopea-orchideeën, die daar blijkbaar verwant genoeg voor zijn.
Als je orchideeën wilt gaan kweken, kun je lid worden van de Nederlandse Orchideeën Vereniging, de Orchideeën Vereniging Vlaanderen of de Belgische Vereniging “de Orchideeënvriend”. Deze organisaties geven informatie in de vorm van lezingen en tijdschriften, bevorderen informatie-uitwisseling via internet, organiseren tentoonstellingen en excursies, maar er worden ook planten geruild en verkocht.
