Het is voor iedere ouder een schok, als je ziet, dat je lieve peuter ineens boos wordt op een ander kind, gaat bijten of dingen gooit naar de nieuwe baby. Ik beschrijf een aantal uitgangspunten om agressie en boosheid bij de peuter beter te begrijpen. Het zal je helpen er nuchter tegenaan te kijken en niet in paniek te raken.
Allereerst is het niet iets wat een peuter wil gaan doen: de ander aan te vallen. Ze willen veel liever spelen, ontdekken, lachen en zich geliefd voelen. Een kind wil zich graag verbonden voelen. Of dat nu met de ouders, de juf of een ander kind is. Als kinderen zich verbonden voelen, zich geliefd weten en ontspannen zijn, staan ze open voor vriendschappen, samen spelen en zijn ze flexibel in hun houding naar andere kinderen. Als een kind dat gevoel van verbondenheid niet (meer) heeft, dan voelt hij zich gespannen, angstig of geïsoleerd. Ze reageren dan makkelijk uit naar andere kinderen. Boze en agressieve handelingen zijn bij een peuter nooit bewust, eigenlijk gebeurt het gewoon. De peuter heeft er geen controle over. Wanneer het kind zijn gevoel van verbondenheid verliest komen er sterke en angstige gevoelens naar boven. Bij kinderen, die gewend zijn om getroost te worden zullen ook in een angstige situatie naar moeder of een andere volwassenen lopen om daar uit te huilen of getroost te worden. Ze hebben dan vertrouwen genoeg om hun gevoelens te uiten en vragen om hulp. De ouder of de volwassene, die luistert bevestigt het kind in zijn vertrouwen.
Als de angst niet te verwoorden is
Toch kunnen er situaties zijn, waarin het kind zijn angst niet omzet in huilen en troost gaat zoeken. Een peuter heeft ook niet zo’n grote woordenschat om alles te kunnen vertellen wat hem dwars zit. Hij kan het waarschijnlijk niet eens bedenken. Dan is het verwarrend voor ouders als hun peuter ineens omslaat in een bijtend en dwars kind. Vaak kun je het ook niet van hun gezicht lezen en lijkt het of ze bewust de ander gaan slaan of bijten. Toch geeft een peuter wel subtiele signalen. Angst lijkt het kind te beroven van normale en sociale vaardigheden, die het anders wel had. Ook is een kind vaak niet ontvankelijk voor logische uitleg. Wat voor een volwassene logisch is, hoeft dat voor een peuter helemaal niet te zijn. Ik beschrijf een aantal punten om een peuter goed te kunnen observeren. Dan kom je er misschien wat makkelijk achter, wat er aan de hand is en hoe je kunt reageren.
1. Observeren. Wanneer begint de peuter zich zo boos te gedragen? Is dat als mama ’s avonds weg moet en het ritueel om naar bed te gaan anders zal zijn? Of als papa en mama ruzie hebben? Is het als er andere kinderen aan zijn speelgoed zitten of juist als er geen andere kinderen zijn? Is het als mama zich met de baby bezighoudt en de peuter zich alleen gelaten voelt? Of is het als er geen tijd geweest is om even te knuffelen of te stoeien? Over het algemeen kun je door goed te observeren er best achterkomen wanneer je peuter boos wordt of zich alleen gelaten voelt.
2. Praat er met iemand over. Om je kind te helpen noet je hem bereiken voordat hij zo boos is, dat hij dat hij niet meer wil luisteren. Ook moet je zelf nog rustig zijn en voelen, dat je van je kind houdt. Als je kind veel boos is, schopt en slaat, dan kan je liefde bevriezen en je geduld verdwijnen. Zoek iemand, die weet hoe je bent en hoe je met je kind omgaat, en deel je zorgen om zijn gedrag. De ander kan de zaken dan wat van een afstand bekijken en je gerust stellen.
3. Bereid jezelf voor hoe je gaat reageren als je kind gaat bijten of slaan. Laat je niet overrompelen. Pak snel zijn hand als ze wil slaan of haal hem snel weg als hij een ander kind wil bijten. Je houdt hem goed vast en zegt bijvoorbeeld: Nee, je mag dat kindje geen pijn doen. Of: Ik denk niet, dat jouw tanden dichterbij mogen komen.
4. Probeer hem te bereiken met oogcontact en lichamelijk contact. Hij is verward in een kluwen van gevoelens en zal zich zo veilig willen voelen, dat hij die gevoelens ook mag hebben en uiten. Ga niet direct over het bijten of slaan praten, maar praat rustig tegen hem: Ik weet, dat je boos bent. maar ik houd je vast tot het voorbij is. Je blijft bij mij. Ik ben niet boos op jou. Kun je al vertellen waarom je zo boos bent?
5. Verwacht niet, dat een peuter redelijk is. Hij zal waarschijnlijk niet kunnen vertellen wat er aan de hand is. Maar vertel hem, wat je ziet en dat het goed is. Dat hij best even boos mag zijn. Laat de boosheid uitrazen en bedenk daarbij, dat hij niet de mogelijkheid krijgt om je te bijten of te slaan. Als de boosheid is gezakt is er tijd om te troosten en rustig op schoot te zitten. Hij zal zich dan wel gaan ontspannen.
6. Probeer niet het gedrag te verklaren of uit te leggen. Kinderen moeten wel leren wat goed en fout is, maar allereerst moeten ze weten, dat ze zich boos of naar mogen voelen. Daarna kunnen ze pas leren, dat er andere manieren van boosheid uiten zijn dan slaan of bijten. Als alle boosheid en verdriet weggezakt is komt hun eigen innerlijke logica weer naar boven en weten ze ook wel, dat je de baby niet mag slaan en mama niet mag bijten. Een peuter weet best dat dat pijn doet. Als hij rustig is kun je er samen met hem over praten, dat boos-zijn mag, maar bijten nooit.
