Koper en ijzer en het verband met de ziekte van Alzheimer en atherosclerose

0
1328
blog placeholder

1. Inleiding

Dr. George J. Brewer van het Department of Human Genetics and Internal Medicine aan de universiteit van Michigan in Ann Arbor publiceerde zijn rapport ‘Risks of Copper and Iron Toxicity during Aging in Humans’ in het april 2010-nummer van Chemical Research in Toxicology.

Als we spreken over giftige metalen denken we meestal aan de slechterikken zoals lood en cadmium. Veel minder wordt dan gedacht aan de essentiele metalen zoals koper en ijzer, die een belangrijke bijdrage leveren voor het menselijk leven.

Vrije radicalen en de rol van koper en ijzer

Hoge organismen zoals de mens gebruiken zuurstof om een noodzakelijk hoog niveau van energie te bereiken. Deze energieproductie gebeurt in de mitochondriën van de cellen, waar energierijke fosfaatverbindingen worden aangemaakt in de vorm van adenosinetrifostaat (ATP). Voedingsstoffen en zuurstof worden voor dit proces gebruikt. Bij de energieproductie komen schadelijke bijproducten vrij, vrije radicalen, zuurstofderivaten die schade aanrichten aan het DNA, aan eiwitten en vetten, en daardoor verantwoordelijk zijn voor allerlei degeneratieve ziektes. De cellen hebben verdedigingsmechanismen tegen die vrije radicalen, bijvoorbeeld de eiwitten catalase, superoxide dismutase, glutathione peroxidase, enz. Maar die verdediging is niet perfect, en sommige vrije radicalen ontsnappen en blijven schade aan het menselijk lichaam aanrichten.

Koper en ijzer zijn essentiele elementen, ze zijn met andere woorden noodzakelijk voor de instandhouding van het leven. Ze vormen een belangrijk bestanddeel van enzymes en andere eiwitten, waaronder vele die nodig zijn voor de energieproductie in het menselijk lichaam. Dit is de goede kant van beide metalen.

Maar er is ook een slechtere kant aan koper en ijzer. Ongeveer 90 procent van het koper in het bloed zit in veilige en stevige verbindingen in een molecule genaamd ceruloplasmine (Cp). De resterende tien procent is losjes verbonden met het eiwit albumine en allerlei kleine moleculen in het bloed. Deze tien procent noemen we vrij-koper. Dat vrij-koper is beschikbaar voor de cellen, als die het koper bijvoorbeeld voor de energieproductie nodig hebben. Maar het wordt jammer genoeg ook gebruikt voor de ontwikkeling van de schadelijke vrije radicalen. Hoe groter de hoeveelheid vrij-koper, hoe meer schade er wordt aangericht.

Nog een ander belangrijk punt is dat organisch koper, m.a.w. het koper in de voeding, door het lichaam anders behandeld wordt als anorganische koper, dat we vinden in drinkwater en vitaminesupplementen. Koper uit de voeding wordt verwerkt door de lever die ervoor zorgt dat dat overschot aan koper niet in die poel van vrij-koper terecht komt. Anorganische koper passeert grotendeels niet langs de lever en komt direct in de poel van vrij-koper terecht.

En dan hebben we ijzer. Dat wordt in het bloed vervoerd in molecules genaamd transferrine en ferritine. Transferrine levert ijzer af wanneer cellen dat nodig hebben. Ferritine is een opslagmolecule voor ijzer. Hoe meer het in die moleculen beschikbare ijzer, hoe groter de risico’s voor de ontwikkeling van ouderdomsziekten.

Voor de rol van koper en ijzer moeten we ook naar de evolutie zien. Door een voldoende hoeveelheid koper en ijzer in het bloed was de mens deels beschermd tegen negatieve gebeurtenissen zoals voedselgebrek, trauma’s door bloedverlies, en toegenomen nood aan voedingsstoffen voor wondherstel. Op die manier zijn koper en ijzer belangrijk voor de voortplanting en de instandhouding van de menselijke soort, tot de kinderen oud genoeg zijn om op eigen benen te staan.

Na de leeftijd van ongeveer vijftig is het menselijk lichaam niet meer even efficiënt in de bestrijding van ziektes, omdat mensen vanaf die leeftijd zich niet meer met voortplanting bezig houden. Het lichaam kan ook minder goed tegen die overtollige koper- en ijzermoleculen. Niveau’s van koper en ijzer die normaal zijn voor de jonge mens, zijn te hoog voor de mens nà zijn of haar jaren van voortplanting.

3. Het verband tussen koper en ziektes

Vrij-koper bevordert de vorming van klonters van het eiwit amyloïde in de hersenen en kan zo de ontwikkeling van de Ziekte van Alzheimer versnellen. Een onderzoek van de doorsneebevoling van Chicago verschenen in de jaargang 2006 van het tijdschrift Archives of Neurology toonde aan de mensen die de grootste hoeveelheid koper in het bloed hadden, drie keer sneller cognitief achteruit gingen, dan de mensen met het minste koper. Het bleek dat zij met het meeste koper diegene waren die voedingssupplementen met koper innamen. Dit is een ernstige vaststelling. Bijna alle vitaminen-mineralensupplementen bevatten koper. Een gebrek aan koper is uiterst zeldzaam, bijna niemand heeft extra koper nodig. Toch nemen tientallen mensen supplementen met koper, waardoor ze zich langzaam maar zeker met koper vergiftigen.

Koper is ook betrokken in de ontwikkeling van atherosclerose of aderverkalking. De interactie tussen koper en en het aminozuur homocysteïne veroorzaakt oxidatieve stress en oxidatie van LDL, dat een onderdeel is van de plaque die bij atherosclerose aan de wanden van de slagaders wordt vastgehecht, wat uiteindelijk kan leiden tot hartinfarct, herseninfarct en ischemie. Athersosclerose is de achterliggende oorzaak van vijftig procent van de overlijdens in ontwikkelde landen.

Koper wordt nog in verband gebracht met verschillende andere ziektes. Het wordt in een verhoogde hoeveelheid gevonden in personen met de ziekte van Parkinson, autisme en het syndroom van Tourette.

4. Het verband tussen ijzer en ziektes

Reeds in 1981 stelde  J.D. Sullivan in The Lancet dat het ijzergehalte een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van atherosclerose. Basis voor zijn onderzoek was het feit dat menstruerende vrouwen, die minder ijzer hebben door het bloedverlies, beter beschermd zijn tegen atherosclerose dat mannen in dezelfde leeftijdsgroep. Vrouwen na de menopauze hebben dat beschermend effect niet meer. Een rapport verschenen in 2005 in Clinica Chimica Acta haalde studies aan waaruit bleek dat bloeddonoren minder kans hebben op atherosclerose dan zij die geen bloed geven.

De interactie tussen ijzer en cholesterol bevordert oxidatieve schade, oorzaak van zowel atherosclerose en neurodegeneratie.

5. Wat kan gedaan worden om de schadelijke gevolgen van koper en ijzer tegen te gaan?

De eerste aanbeveling is eenvoudig : neem geen voedingsupplementen die koper en ijzer bevatten. Meeste multivitaminen-mineralensupplementen bevatten echter koper. Lees grondig de samenstelling op de verpakking of bijsluiter, en neem het niet meer als het koper bevat. Mannen hebben geen ijzersupplementen nodig, tenzij ze lijden aan een chronisch bloedverlies. Sommige menstruerende meisjes en vrouwen kunnen een ijzertekort ontwikkelen. Een bloedonderzoek is dan echter aangeraden om te zien of de inname van ijzer wel nodig is.

De tweede aanbeveling is al wat moeilijker : verminder de consumptie van rood vlees en enkele andere voedingsproducten. Lever en zeevruchten (garnaal, mosselen, …) bevatten veel koper, rood vlees veel ijzer.

En de derde aanbeveling is nog moeilijker. Om geen water te drinken met een hoger gehalte aan koper, moet je het kopergehalte in dat water laten opmeten. Het merendeel van de woningen in Nederland en België hebben koperen waterleidingen. Of giftige hoeveelheden koper opgelost geraken in het drinkwater hangt vooral af van de zuurtegraad van het water.

Verdere stappen zijn nog mogelijk. Om de hoeveelheid van vrij-koper in het bloed te doen verminderen kan men zinksupplementen innemen, best zinkacetaat of zinkgluconaat. Met neemt het zink best in onder toezicht van een dokter. Als door de zink het gehalte koper teveel afneemt, krijgt men een kopertekort, wat ook ernstige gevolgen kan hebben.

Om de gehaltes aan ijzer te regelen is bloedgiftes op regelmatige basis mogelijk. Voor vrouwen die nog menstrueren is deze stap wellicht niet nodig. Als bloeddonatie gebeurt om vrij-ijzer te verminderen, is een bloedonderzoek en begeleiding door een arts nodig.

Het mag duidelijk zijn dat grote groepen van de bevolking zich langzaam maar zeker vergiftigen met koper en ijzer, en dat preventieve stappen nodig zijn.

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here