Een belangrijk punt bij onderzoek op papier of via internet is dat je weet wat je zoekt. Maar nog belangrijker is dat je weet wat de invuller van het onderzoek wil. Zoals je bij het verkopen van een product nadenkt over wat je te bieden hebt en wat de klant wil, zo moet je dat bij een onderzoek van meer dan één vraag zeker doen. Want als er iets niet leuk is voor de invuller van een vragenlijst, dan is dat onduidelijkheid of een slecht werkende vragenlijst.
Het maken van online of papieren vragenlijsten vraagt dan ook om goed nadenken over de soort vragen die je stelt. Maar niet alleen dat. Je moet ook nadenken over het proces dat iemand doorloopt tijdens de vragen. En dat proces verloopt op twee niveaus. Je hebt het proces van de vragen zelf. Moet iemand vraag 2 invullen als hij bij vraag 1 een bepaald antwoord heeft ingevuld. En je hebt het proces in het hoofd van de beantwoorden. Naarmate hij langer bezig is met de vragenlijst komen er meer antwoorden boven. Dus als je precies wilt weten wat iemands ervaring is, dan kun je die vraag vaak beter naar iets verderop in de vragenlijst verplaatsen, dan meteen aan het begin. Verder moet je er rekening meehouden dat een reeks positieve vragen aan het begin, zullen leiden tot een toenemende positiviteit tegen het einde van de vragenlijst en vice versa voor negatieve vragen. Dus als je iemand mening vraagt, zorg dan voor neutrale vragen in het begin.
De vragen
De soort vragen gaat over worden het open vragen of gesloten. Of wordt het een combinatie van gesloten en openvragen. Als het gesloten vragen zijn ga je dan meerkeuze vragen stellen of moet iemand een opsomming geven of gaat het juist om een schaal.
Open vragen
Open vragen lijken simpel. Je schrijft je idee op in de vorm van een vraag. Maar dat is iets waar je voorzichtig mee moet zijn. Open vragen zijn heel handig als je iemands directe kennis wilt meten. Eigenlijk meet je of iemand iedere dag met het onderwerp bezig is, of er af en toe mee geconfronteerd wordt. Als je niet van tevoren weet wat je doelgroep is en wat haar samenstelling is, dan loop je hier het gevaar dat je misgrijpt. Je kunt bijvoorbeeld een steekproef hebben waarin alleen maar leken zitten.
Verder hebben open vragen het nadeel dat ze veel beoordelingstijd vragen. Je moet namelijk ieder antwoord beoordelen op zijn inhoud en in welke mate hij overlap vertoond met andere antwoorden. Want je hebt er niet zoveel aan om honderd afzonderlijke antwoorden te hebben, die je allemaal afzonderlijk behandeld, want dan had je ook interviews kunnen houden.
Het doel van een vragenlijst is namelijk iets kunnen zeggen over de algemene toestand van een groep mensen. Hoe divers die groep ook mag zijn. Verder wil je met een vragenlijst ook tijd besparen, door meerdere mensen tegelijkertijd te kunnen vragen, wat je anders met meerdere interviewers zou moeten doen.
Gesloten vragen
Bij gesloten vragen heb je in Google docs de keuze uit:
Meerkeuze (één antwoord)
Selectie (meerdere antwoorden)
Lijst (één antwoord)
Schalen (relatieve antwoorden)
Rasters (meerdere antwoorden voor meerdere vergelijkbare vragen)
Meerkeuze en Opsomming
Tussen deze twee vragen is eigenlijk niet een groot verschil. Of iemand nu een keuze aanklikt of selecteert uit een lijst maakt niet zoveel uit. Maar als je verwacht dat iemand beïnvloed kan worden door de antwoorden, bijvoorbeeld als je hem vraagt over zijn tevredenheid, dan kan het goed zijn om een lijst te gebruiken. Of als je iemand vraagt om aan te geven welk geslacht hij of zij heeft, dan hoeven niet beide antwoorden zichtbaar te zijn. Iemand is volgens zijn paspoort nu eenmaal maar één van twee sekses. Ook bijvoorbeeld iemand laten aangeven in welk land hij geboren is, kan met een lijst. Dat scheelt ook ruimte en lengte op je vragenlijst.
De hoeveelheid ruimte die je nodig hebt voor een vraag, zeker als er maar één antwoord mogelijk is, kan een reden zijn om een lijst te gebruiken. Een lijst wordt al interessant bij 6 of meer mogelijke antwoorden.
Selectie en Opsomming
Een andere reden om een opsomming te maken in de vorm van een lijst of selectie is als je de opsomming zelf kunt geven. Bijvoorbeeld, zoals ik al schreef, omdat er maar een beperkte lijst is. Een bijkomend voordeel van het zelf geven van de opsomming is dat je voorkomt dat iemand vastloopt op zijn geheugen. Het voor mensen vaak makkelijker om een antwoord te herkennen dan te bedenken. Kijk maar naar een vraag als:
Welke luchtvaartmaatschappijen kunt u noemen?
Of de vraag:
Welke van de volgende luchtvaartmaatschappijen kent u, al is het maar van naam?
De eerste vraag zal bij een leek tot twee of drie namen leiden en als hij vaak vliegt tot vijf zonder dat hij te lang moet denken. In Nederland is dat dan al snel, KLM, Transavia, Martinair. Wat je dan eigenlijk meet is iemands expertise of interesse op het gebied van luchtvaartmaatschappijen of zijn recentelijke waarnemen van reclame voor een maatschappij. Bij de tweede vraag kun je zelf een lijst geven, afhankelijk van wat je precies wilt weten. Als je alleen Europese maatschappijen onderzoekt, dan kun je dat in de vraag noemen en vervolgens alleen Europese luchtvaartmaatschappijen noemen.
Het gebruik van een selectievraag is vooral handig als je wilt weten of iemand meer ervaring heeft met verschillende aspecten van het onderwerp. In het geval van luchtvaartmaatschappijen is dat dan bijvoorbeeld een vraag als:
Met welke Europese luchtvaartmaatschappijen heeft u wel eens gevlogen?
Als er heel veel maatschappijen zijn, dan kunt u de vraag opsplitsen. Of juist beperken, door te vragen naar de ervaring van het afgelopen jaar. In Google docs zou je dat kunnen doen door eerst een vraag te stellen naar iemands vliegfrequentie en dan op basis van zijn antwoord door te verwijzen een vervolg vraag. Maar nu loop ik een beetje vooruit op het proces binnen de vragenlijst.
Schalen
Schaalvragen zijn geliefde vragen van psychologen. Mensen kunnen namelijk vaak heel verschillende gevoelens hebben bij een begrip. Zo kan iemand die het geweldig deed op school de mening hebben dat hij heel tevreden was over zijn schooltijd. Terwijl iemand die het slecht deed op school toch tevreden kan zijn. Nu kun je dit ook oplossen met een meerkeuze vraag. Maar een schaalvraag geeft meer subtiliteit. Je kunt bij Google docs bijvoorbeeld kiezen voor waardes van nul tot en met tien, waarbij je op de buitenkanten bijvoorbeeld heel tevreden en heel ontevreden zet.
Raster
Dit is een leuke vraagvorm. Wat deze vooral doet is de hoeveelheid ruimte beperken die je nodig hebt. Als je meerdere vragen hebt die betrekking hebben op dezelfde antwoorden, kun je in Google docs een rastervraag creëren. Bijvoorbeeld:
Hoe vaak heeft u met de volgende luchtvaartmaatschappijen gevlogen:
0
1
2
3
4
meer
KLM
Martinair
Transavia
Op deze manier krijg je in één keer een overzicht van wat de hoeveelheid ervaring is van de beantwoorder van je vragen. En als je veel verschillende mogelijke onderdelen hebt, in dit geval meerdere luchtvaartmaatschappijen kun je ook een indeling maken naar meerdere regios of landen.
Het proces door de vragen
Bij het doorlopen van een vragenlijst is er niets vervelenders dan vragen te moeten beantwoorden, die eigenlijk vervallen zijn omdat je een vorige vraag hebt beantwoord. Anders gezegd de beantwoorder van je vragen moet niet afgeleid worden van het beantwoorden van de vragen om na te denken over het wel of niet beantwoorden, omdat daarmee zijn denkproces wordt verstoord. In Google docs los je dat op, door naar paginas te springen, wat weer wel betekent dat je veel pagina’s moet maken als je een ingewikkeld proces hebt. Verder kan Google docs alleen spring opdrachten creëren voor gesloten vragen.
Het proces bij de beantwoorder
Het beantwoorden van vragen roept altijd informatie op uit iemands geheugen. Naarmate die informatie minder toegankelijk is, bijvoorbeeld als een gevolg van weinig ervaring, zorgen de vragen dat de informatie toegankelijker wordt. Wat kan betekenen dat iemand later in de vragenlijst op allerlei antwoorden komt op eerdere vragen. Dat vraagt om de afwegen welke vragen waar komen. Vaak is het daarom goed om startvragen die iemands geheugen stimuleren, als je precies wilt weten wat iemand weet. Of om het geven van opsommingen, als je niet teveel tijd wilt laten besteden aan de vragenlijst.
De vragenlijst
Het maken van een uitgebreide vragenlijst is dus nog een heel denk- en beslisproces, waarbij je je moet verdiepen in de beantwoorder van je vragen en wat jij precies wilt van je vragenlijst. En hoewel Google docs een handig instrument is om snel een lijstje vragen samen te stellen, die snel voor je verwerkt worden in een overzichtje, is het als je echt diepgravend gaat graven beter om daar professionele programma’s voor te zoeken of misschien iemand te vragen één en ander voor je te programmeren in php, samen met het opslaan van de antwoorden in een database of spreadsheet.