In haar boek “Trauma en herstel” schrijft Judith Herman dat de meest normale reactie op wreedheden is ze te verbannen uit het bewustzijn. Zo is ook seksueel misbruik voor de meeste kinderen iets wat niet te vatten is, eigenlijk niet mogelijk om over te praten.
Maar het bewustzijn weigert wreedheden te begraven of helemaal te verbannen. De wens om te ontkennen is net zo krachtig als de zekerheid dat ontkennen niet werkt. Het onthouden en het vertellen van de waarheid over de verschrikkelijke gebeurtenissen zijn dan ook een voorwaarde voor herstel van het slachtoffer. Het conflict tussen de wil om over de gruwelijke gebeurtenissen te vertellen en de wens ze te ontkennen, is het centrale thema van psychologische trauma’s. Mensen die wreedheden hebben overleefd, vertellen hun verhaal vaak in een emotionele, gefragmenteerde en tegenstrijdige manier, die hun geloofwaardigheid ondermijnt. Wanneer de waarheid eindelijk bekend is en geloofd wordt, zal er een begin gemaakt kunnen worden aan verwerking en herstel. Maar al te vaak komt de waarheid niet boven tafel en zal het slachtoffer symptomen hebben die niet goed terug te halen zijn.
Het psychologisch leed van getraumatiseerde mensen is aan de ene kant hun roep om aandacht voor hun verschrikkelijke verhaal en aan de andere kant de aandacht hiervan af te leiden. Getraumatiseerde mensen leven dan ook afwisselend in een verdoofde staat en de herbeleving van het verschrikkelijke. (J. Herman)
Vaak blijven ze zich slachtoffer voelen en gedragen ze zich ook zo. Het gevoel van gevaar dat ze voelden toen ze in de misbruik situatie zaten is nooit verdwenen uit hun bewustzijn, gevoel, geheugen en lichaam. Veel overlevers beschrijven zichzelf als amotioneel doof en losstaand van andere mensen, nergens bij horen.
Wat is trauma
Een gebeurtenis die buiten de normale menselijke ervaring valt, noemt de psychologie trauma. Trauma gaat gepaard met heftige gevoelens van machteloosheid, hulpeloosheid en zich verlamd voelen, maar ook met grote doodsangst. Het is plotseling en overweldigend, het overkomt je. Je kunt niet helder meer denken tijdens en na een trauma. Maar op hetzelfde moment moet je proberen te beseffen wat je overkomt en hoe je er mee om moet gaan. Het is een plotselinge en in potentie levensbedreigende gebeurtenis. Dit geldt bij een eenmalig trauma, maar zeker ook bij een trauma dat zich steeds herhaald. Ook getuigen van het lijden van anderen kunnen getraumatiseerd worden. Dit soort ingrijpende ervaringen geeft een diepe emotionele reactie, zowel onmiddellijk als lange tijd later. Het is moeilijk om terug te keren naar de dagelijkse routine. Mensen en zeker kinderen gaan op verschillende manieren met traumatische ervaringen om, maar er zijn enkele algemene overlevingsgedragingen, die typisch zijn voor posttraumatisch gedrag. Bij een eenmalig trauma is het van belang, dat er over gepraat kan worden, dat de omgeving van het slachtoffer luistert en troost. De tijd heelt alle wonden is een bekend spreekwoord. Maar er is een groep getraumatiseerde mensen, die lijdt aan emotionele en lichamalijke nood, die langer duurt dan een maand en dat noemt men dan PTSS (zie pag. 17). Bij kinderen, die seksueel misbruikt worden is ontsnapping niet mogelijk en ook verzet is meestal zinloos. Het hele zelfverdedingsmechamisme van een kind wordt ontregeld. Er kan gewoonweg geen normale fight- fright- of flightreaktie plaatsvinden. Het lichaam produceert een enorme hoeveelheis adrenaline en andere stoffen, die onder stress worden afgeschaiden. Het kind is in staat van de hoogste paraatheid, maar zondar het gedrag, dat daarbij hoort.
Judith Herman zegt het alsvolgt: “Een traumatische gebeurtenis veroorzaakt diepgaande, blijvende veranderingen in de prikkeltoestand van het lichaam, het gevoelsleven, het cognitief vermogen en het geheugen. Deze funkties worden soms van elkaar gescheiden en dat noemen we dissociatie. De getraumatiseerde persoon ondergaat soms hevige emoties, zonder dat ze zich de gebeurtenis duidelijk herinnert of herinnert zich die juist, maar zonder emoties, soms is ze prikkelbaar en waakzaam zonder te weten waarom. Het verband tussen de traumatische symptomen en hun oorzaak gaat vaak verloren, waarna symptomen een eigen leven gaan leiden.”
Dit maakt het in therapie vaak zo moeilijk, omdat het eerst een zoeken is naar de oorzaak van de symptomen en ze soms iets anders te betekenen hebben dan de client denkt.
Enkele voorbeelden van een eenmalig trauma zijn: natuurrampen, overval, verkrachting, ongeval of brand.
Enkele voorbeelden van langdurig trauma zijn: oorlog, leven als vluchteling, gijzeling, leven in concentratiekampen, en langdurig seksueel misbruik als kind door een volwassene.
Wat zijn de direkte gevolgen van een eenmalig trauma:
· Shock, inclusief verdoofde emoties en geheugenstoornissen.
· Ontkenning. Dit helpt om de angst wat te verminderen, hulpeloosheid en de doodsangst worden verdrongen tot een beheersbaar niveau.
· Verwarring en desoriëntatie
· Gevoelloosheid.
· Paniek.
· Huilbuien.
· Extreme angst en onveiligheid.
· Verstarring, niet meer flexibel.
· Dissociatie, gevoel van onwerkelijkheid.
Ook op cognitief en emotioneel gebied zullen er problemen ontstaan, enkele symptomen zijn:
· Ongeloof, verwarring en desoriëntatie.
· Problemen met denken en concentratie.
· Ongewenste gedachten, er steeds aan denken, zodat het je dagelijks leven gaat beheersen.
· Herinneringen, die zo duidelijk zijn, dat het lijkt of het weer gebeurt. Flashbacks.
· De wereld lijkt onveilig te zijn geworden en onvoorspelbaar.
· Slaapproblemen.
· Waakzaam zijn, op je hoede zijn, schrikken.
· Plotselinge huilbuien.
Posttraumatische stressstoornis en complexe trauma
De direkte effecten van langdurige trauma’s zijn dezelfde als eenmalige trauma’s, alleen herhalen ze zich bij iedere nieuwe golf van traumatische ervaringen. De lange termijn effecten zijn Post Traumatische Stressstoornis PTSS, Complexe Post Traumatische Stressstoornis en een aantal psychische en lichamelijke aandoeningen.
Wat is PTSS?
Post-Traumatische Stress Stoornis (PTSS) is de naam die gegeven is aan een cluster van symptomen die vaak gezien wordt in volwassenen, die als kind jarenlang seksueel misbruikt zijn. Hoe ernstiger het trauma, hoe langer deze symptomen zullen aanhouden.
Symptomen van PTSS zijn onder andere:
· Waakzaamheid en op je hoede zijn.
· Verhoogde schrikreactie.
· Afgestompte emoties, oppervlakkige stemming.
· Agressief, controlerend gedrag.
· Ontbreken van delen van het geheugen, dagdelen missen.
· Concentratiestoornissen.
· Depressie.
· Angststoornissen.
· Uitbarstingen van woede of geweld.
· Alcohol- of drugsmisbruik.
· Flashbacks en heftige herinneringen, herbelevingen
· Dissociatie
· Slapeloosheid
· Suïcidale gedachten/pogingen.
· Schuldgevoelens
Hoe ontwikkelt PTSS zich
Tijdens traumatische ervaringen als seksueel misbruik past het kind zich aan aan de ontstane situatie. Alles is dan gericht op overleving en de doodsangst waarin het kind zich bevindt. Het grote probleem komt echter na de traumatische ervaringen, wanneer overleven niet meer nodig is. De reakties en het gedrag van het kind zijn niet meer functioneel en ook het ontsnappen aan degene die het pijn doet is niet meer nodig. In feite zorgt trauma voor een aantal gedragingen om te overleven dat zomaar niet af te leren is.
Er zijn onderzoekers die denken dat er zelfs op fysiek gebied iets verandert in de hersenen om de stress en angst dragelijker te maken, maar die wel schadelijk zijn op de lange termijn.
Wat is extreem PTSS
In haar boek Traumaverwerking beschrijft Marrie van de Feen een lijst van voorwaarden waaraan voldaan moet worden om tot de diagnose post-traumatisch stressstoornis te komen. Volgens DSM-IV (test om trauma te meten) zijn het onderstaande voorwaarden:
1. De betrokkene is of was blootgesteld aan een zeer traumatische ervaring, waaronder seksueel misbruik.
2. De betrokkene herbeleeft de traumatische ervaring voortdurend door onaangename herinneringen, dromen, een gevoel van het opnieuw te beleven, of psychologische en fysiologische reacties bij blootstelling aan stimuli die de gebeurtenis kunnen representeren.
3. De betrokkene vermijdt voortdurend prikkels die bij het trauma horen. Het vermogen tot respons is over het algemeen verminderd.
4. De betrokkene ervaart aanhoudend een verhoogde prikkelbaarheid, zoals blijkt uit veranderingen in het slaappatroon, toegenomen schrikreacties en overmatige waakzaamheid.
5. De symptomen duren langer dan een maand en de stoornis veroorzaakt in belangrijke mate lijden of beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren. ( drs. Marrie van de Feen)
Judith Herman gaat nog verder: “Deze definitie laat zowel de veranderlijke symptomen van een langdurig herhaald trauma als de ingrijpende vervorming van de persoonlijkheid die het gevolg is van gevangenschap, onvermeld.” ( J. Herman)
Onaangename herinneringen, herbeleving en flashbacks
Veel voorkomende symptomen van PTSS zijn nachtmerries, herbelevingen en flashbacks. Wat gebeurt er eigenlijk bij een herbeleving? Aangezien herbelevingen echt bij PTSS horen, zijn ze moeilijk te begrijpen voor mensen die dit nooit hebben ervaren. Post-traumatische stressstoornis is een angststoornis die ontstaat bij traumatische gebeurtenissen die intense angst veroorzaken. Tijdens een herbeleving beleeft de persoon de traumatische belevenis alsof het op dat moment weer gebeurt. Dat is wat anders dan zich het trauma herinneren. Wat er gebeurt tijdens een herbeleving is dat de persoon wordt meegezogen in de emotioneel geladen herinnering van het trauma. De persoon ziet, hoort, voelt en ervaart dezelfde dingen die ze hoorde, voelde en beleefde tijdens het misbruik. Tijdens de herbeleving kan het zijn dat de persoon even niets ziet – zwart voor de ogen -, maar het voelt alsof alles weer gebeurt. Terwijl dit gebeurt voelen en ervaart ze weer dezelfde intense angst als tijdens het oorspronkelijke trauma.
Herbelevingen kunnen optreden midden op de dag, maar ook ’s nachts, als nachtmerrie. Tijdens de nachtmerrie beleeft de persoon het gebeuren opnieuw. Deze nachtmerries zijn intens en zeer realistisch. Wanneer de persoon wakker wordt uit zo’n nachtmerrie zal het even duren voor ze beseft, waar ze zich werkelijk bevindt en dat het niet echt was. Het gevoel van de nachtmerrie blijft vaak lang aanwezig. Het is niet ongewoon, dat iemand met PTSS een angst om in slaap te vallen ontwikkelt. Dit kan leiden tot chronische slapeloosheid. Ook kan het zijn, dat ze altijd erg onrustig slaapt en van ieder geluid wakker wordt.
Mensen met PTSS zijn in hoge mate angstig. De herbelevingen, nachtmerries maken dit alleen maar erger. Tijdens therapie kunnen ze erg ontmoedigd raken, omdat erover praten, zeker in het begin, vaker tot een herbeleving of nachtmerries zal leiden.
.
Wat zijn flashbacks? Doordat de persoon met PTSS iets ziet, ruikt, hoort of leest (trigger) komt de herinnering als een foto of een film voor haar. Dit is ook zeer realistisch en beangstigend.
