De planeet
Jupiter is de reus van ons zonnestelsel, hij is groter en zwaarder
dan de andere zeven planeten samen. Net als Saturnus bestaat Jupiter
hoofdzakelijk uit gas, om een relatief kleine kern van ijzer, nikkel
en steen. Daar omheen zit een dikke gaslaag van waterstof en helium.
De buitenste laag of atmosfeer bestaat uit vloeibare moleculaire
waterstof. Naast waterstof en helium komen ook andere gassen voor in
wat lagere concentraties, zoals methaan, ammoniak en koolstofdioxide.
Al deze gassen, die zich als gevolg van de dichtheid en de lage
temperatuur meer als vloeistof dan als gas gedragen, zorgen voor de
karakteristieke rode, bruine en witte strepen en vlekken in de
atmosfeer. Ook “stormt” het heftig op de planeet, hetgeen men
verklaart door de hoge temperatuur van de kern en de snelle rotatie
van de planeet. Ondanks zijn enorme afmeting duurt een dag op Jupiter
namelijk nog geen 10 uur.
Na de zon,
de maan en de planeet Venus is Jupiter het helderste object aan de
hemel. Je kunt hem vaak zelfs met het blote oog zien als een helder
lichtpuntje dat niet flikkert. Maar beter zicht heb je natuurlijk met
een verrekijker of telescoop. Daarnaast zijn er beelden van de
planeet die van dichtbij gemaakt zijn door ruimtesondes zoals de
Pioneer 10 die in 1972 werd gelanceerd. De meest recente sonde New
Horizons, gelanceerd in 2006, is eigenlijk op weg naar Pluto. Maar
omdat men gebruik maakt van de aantrekkingskracht van Jupiter om deze
lange reis 3 jaar te bespoedigen, kan Jupiter onderweg 4 maanden lang
uitgebreid geobserveerd worden.
Rode
Vlekken, manen en ringen
Een van de
dingen die al snel in het oog springen op de foto’s van Jupiter is de
“Grote Rode Vlek” ten zuiden van de evenaar. De vlek wordt
veroorzaakt door een enorme anti-cycloon, die al minstens 300 jaar
aan de gang is. De Grote Rode Vlek, met een omvang van 3 keer de
aarde, wordt al sinds het begin van de achttiende eeuw bestudeerd
door astronomen. Hij wordt langzaam kleiner, ondanks dat hij de “Baby
Rode Vlek” heeft verslonden toen deze te dicht in de buurt kwam.
Tussen 1900 en 2000 is de Grote Rode Vlek zelfs de helft kleiner
geworden en men tast vooralsnog in het duister of de grootte gewoon
wisselt of dat de vlek aan het verdwijnen is. In ieder geval is er in
2006 weer een nieuwe, groeiende vlek ontdekt, de “Rode Vlek
Junior”. Deze ontstond door versmelting van drie witte vlekken en
steekt evenals zijn oudere broer boven het bovenste wolkendek uit.
Onlangs werd op beelden van de Hubble-telescoop ontdekt dat er nog
een derde Rode Vlek in de maak is.
Behalve de
Rode Vlekken heeft Jupiter nog meer extra’s. In 1610 ontdekte Galileo
Galilei de vier grootste manen van Jupiter: Io, Europa, Ganymedes en
Callisto, die tegenwoordig de Galileïsche manen worden genoemd. Zo’n
400 jaar later waren er 28 manen bekend. De lijst wordt, als gevolg
van de steeds betere telescopen, steeds langer en in 2004 telde die
63 objecten. Behalve manen heeft Jupiter net als Saturnus een aantal
ringen van stof- en ijsdeeltjes. Deze ringen zijn veel minder
imposant dan die van Saturnus en het bestaan ervan werd pas in 1979
bevestigd.
De
belangrijke rol van Jupiter
Omdat
Jupiter zwaarder is dan alle andere planeten samen is hij erg
belangrijk voor het evenwicht in ons zonnestelsel. Ook stabiliseert
hij de planetoïdengordel, een ring van kleinere objecten tussen Mars
en Jupiter. Feitelijk voorkomt Jupiter dat er iedere 100.000 jaar een
planetoïde of ander object op de aarde stort. Zo werd in 1994 de
inslag van 21 stukken van de komeet Shoemaker-Levy 9 op het zuidelijk
halfrond van Jupiter waargenomen. Ook in 2009 verscheen er plotseling
een donkere vlek in Jupiter’s atmosfeer, die erg op de inslag van
vijftien jaar daarvoor. Omdat er dit maal geen komeet te zien was, is
men nog steeds aan het onderzoeken wat er precies is neergestort.
Duidelijk is wel dat Jupiter veel vaker rondslingerende objecten
opvangt dan voorheen werd aangenomen. Zonder Jupiter zouden er veel
meer inslagen zijn op de aarde en dit zou uiteraard gevolgen hebben
voor de continuïteit van het leven hier. Tegenwoordig vermoedt men
zelfs dat de aanwezigheid van een zo’n “stofzuiger” in een
zonnestelsel wel eens een voorwaarde kan zijn voor de ontwikkeling
van leven in een zonnestelsel.
De
symboliek van Jupiter
Al sinds de
Oudheid staat Jupiter symbool voor “vader”. Niet voor niets werd
de planeet genoemd naar de Romeinse oppergod, de vader van alle
goden. In de Griekse mythologie is dezelfde figuur bekend als Zeus.
Zeus is als de vader van een grote familie, hij zorgt voor de
“mindere” goden en voor de mensen, maar ze moeten wel het respect
tonen dat past bij het hoofd van de grote familie. Deden ze dat niet,
dan kon Zeus in grote woede ontsteken. Vanwege zijn enorme afmetingen
staat Jupiter tevens symbool voor groei en bloei, groter en beter
worden en bescherming en geluk brengend. Als symbool van expansie
spoort Jupiter ons aan om onze horizon te verruimen en te zoeken naar
hogere inzichten in de filosofie, religie en ethiek. Ook is er een
keerzijde, waarvoor Jupiter waarschuwt, namelijk hoogmoed, overdrijving,
opgeblazenheid en ongefundeerd optimisme.
