De meeste mensen kletsen heel wat af in
hun leven, maar de laatste woorden voor iemands sterven zijn vaak
onvergetelijk. Dat geldt des te meer als het om een beroemd persoon
gaat. In het Engels is er de prachtige term “famous last words”
voor bedacht, beroemde laatste woorden. Zonder twijfel beroemde
laatste woorden zijn die van Jezus Christus, die zijn terechtgekomen
in de bijbel. Omdat hij aan het kruis hing toen hij ze uitsprak,
worden ze doorgaans “kruiswoorden” genoemd.
De verschillende zinnen
Over wat Jezus precies zei zijn de
meningen verdeeld. In de vier evangeliën die verslag doen van de
dood van Jezus worden uiteindelijk in totaal zeven zinnen genoemd.
De evangelies van Marcus en Mattheüs
zijn vrijwel identiek, hoewel er een verschil is in het door beide
schrijvers gebruikte Aramees wat door beiden vertaald is in het
Grieks. Volgens Mattheüs waren de laatste woorden van Jezus: “Eli,
Eli, lema sabachtani” en volgens Marcus was het “Eloi, Eloi, lema
sabachtani”. In beide gevallen betekent het “God, God, waarom
hebt u mij verlaten?”.
In het Evangelie van Lucas was Jezus aan het
kruis echter veel spraakzamer. Allereerst vroeg hij vergeving voor de
personen die hem aan het kruis hingen “Vader, vergeef hen want zij
weten niet wat zij doen”. Deze inspirerende zin, zeer het
overdenken waard, is overigens niet in alle handschriften van het
Lucas-evangelie opgenomen. Vervolgens vergaf Jezus de zonden van een
van de misdadigers die samen met hem gekruisigd werd. Deze man beleed
zijn geloof aan het kruis en Jezus beloofde hem: “ik verzeker je,
vandaag nog zul je met mij in het paradijs zijn”. De uiteindelijke
allerlaatste woorden van Jezus waren volgens Lucas “Vader, in uw
handen leg ik mijn geest”.
In het Evangelie van Johannes gaat het
er weer heel anders aan toe. Hier ligt de nadruk niet op het lijden
van Jezus, maar meer op de gevolgen van zijn dood. Allereerst wilde
Jezus niet dat zijn moeder alleen achterbleef. Hij zag haar bij een
apostel staan die hij bijzonder hoog had zitten en zei tegen Maria
“dat is uw zoon” en tegen de apostel “dat is je moeder”. Die
apostel was overigens Johannes zelf. Daarna zei hij “ik heb dorst” en
vroeg wat te drinken. Tenslotte sprak hij de laatste woorden “het
is volbracht”, een vertaling is van het Griekse “tetelestai”.
Dit zou evengoed kunnen worden vertaald met “het doel is bereikt”
of “de schuld is betaald”.
Het gebruik van de kruiswoorden
Hoewel de laatste woorden van Jezus uit
verschillende evangelies afkomstig zijn, worden ze vaak als bij
elkaar horende zinnen gezien. In het christendom worden ze als
zodanig traditioneel gelezen in de vastentijd, in de week voor Pasen
en vooral op goede vrijdag. Zij zijn in de loop der eeuwen in een
bepaalde volgorde komen te staan, zoals bijvoorbeeld in de
Statenvertaling van 1637.
Vader, vergeef hen want zij weten niet
wat zij doen.Vandaag zul je met mij in het paradijs
zijn.Vrouw, zie uw zoon en zoon, zie uw
moeder. Eloï, Eloï, lama sabachtani. Ik heb dorst. Het is volbracht.Vader, in uw handen beveel ik mijn
geest.
Daarnaast vormen de kruiswoorden het
thema van nogal wat klassieke muziekstukken, zoals bijvoorbeeld “Die
sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze” van Joseph Haydn
en “Sieben Worte” voor cello, bajan en strijkers van Sofia
Goebaidoelina. Ook komen een aantal van de zinnen uit de kruiswoorden
letterlijk voor in het nummer “Chop Suey” van de Amerikaans-Armeense metal/hardrockband System
Of A Down.
Toch moet je de laatste woorden van
Jezus niet al te lichtzinnig gebruiken. Dat ondervond minister Els
Borst in april 2001, nadat de euthanasiewetgeving na jarenlang
gesteggel in de Tweede Kamer was aangenomen. In een interview in het
NRC gebruikte zij de in die situatie toepasselijke zin “Het is
volbracht”, hetgeen tot woedende reacties leidde van de
christelijke partijen. Frappant genoeg werd dit interview
gepubliceerd in de zaterdagkrant tussen Goede Vrijdag en Pasen.
