Inhoudsopgave

Klassieke muziek en de
persoonlijkheid. 6

De waarde van klassieke
muziek bij de verwerking van verlies. 7

Dementie en
muziektherapie. 9

Klassieke muziek in
gezondheidsinrichtingen.. 10

Conclusie. 12

Inleiding

In het kader van de algemene bezuingingen van het kabinet
Rutte wordt er 200 millioen euro bezuinigd op de cultuursector
(cultuurbeleid.nl, 2010). Het doel van de bezuigigingen is volgens de
staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Halbe Zijlstra, om de
cultuursector gezonder te maken door haar minder afhankelijk te maken van de
overheid. Om dit te bewerkstelligen wil zij meer ruimte geven aan de
samenleving en aan particulier initiatief om de cultuursector te financieren.
De overheid blijft verantwoordelijk voor een culturele basissctructuur,
educatie, erfgoed en onderzoek en talent (Zijlstra, 2010). Naar verwachting zal
eind 2012  een eenmalige aanvraagronde
komen waarin alle subsidieaanvragen worden beoorde

Voor de cultuursector betekennen de bezuinigingsplannen concreet
dat er bij een subsidieaanvraag moet worden voldaan aan de volgende criteria:

·       
De instelling moet voldoende bezoekers trekken;·       
De eigen inkomsten moeten in verhouding staan
tot de subsidie;·       
Met het oog op de participatie en educatie moet
de instelling toegankelijk zijn voor kinderen en jongeren;·       
De instelling heeft een aanbod van
(inter)nationale betekenis;·       
De focus van de subsidieverstrekking ligt op
hoogwaardige geografische kernpunten1 in het land (Zijlstra, 2010).

‘Nederland scheeuwt om cultuur’ is een protestactie die is
georganiseerd om te voorkomen dat er 
‘onherstelbaar wordt gesnoeid’ in de cultuursector door middel van de
bezuinigingen door het kabinet Rutte. 75.000 mensen hebben in meer dan 60
dorpen en steden manifestaties gehouden op 20 november 2010 (NOS.nl, 2010). Op
internet heeft de organisatie ‘Nederland schreewt om cultuur  meer dan 72.00 steunbeteugingen gekregen
(nederlandschreeuwtomcultuur.nl, z.d.).

1.
Geografische kernpunten zijn plaatsen waar cultuur en bedrijvigheid samen
komen. Zij trekken een groot publiek.

Ook onder vooraanstaande klassieke muzikanten is er hevige
kritiek op de bezuinigingen. Meesterpianist en dirigent Daniel Barenboim zegt
in zijn reactie op een brief van Steinway Artist (steinwayartistunited.org,
z.d.)” ’ (…) dismantling
cultural institutions inevitably means impoverishing the quality of life of the
citizens (…). Ook meester pianist Jean-Yves
Thibaudet geeft als reactie op de brief van Steinway Artist aan dat ‘Every government has a
responsibility to cherish and protect vulnerable art forms from the past, and
make sure that generations to come can continue to have their lives enriched by
it for many more decades ahead’.

Uit de afkeurende reacties van het Nederlandse volk en
vooraanstaande klassieke muzikanten op de bezuinigingen op de cultuursector komt
naar voren dat bovenstaande van mening zijn dat het verminderen van het
cultuuraanbod in Nederland schadelijke gevolgen heeft. Daniel Bareboim en
Jean-Yves Thibaudet spreken van een verarming van de kwaliteit van leven door
toedoen van de bezuinigingen.

In hoeverre zijn de bezuinigingen van het kabinet Rutte op
de cultuursector inderdaad schadelijk voor de kwaliteit van leven?

De kwaliteit van leven is een persoonlijk en individueel
principe en wordt gemeten aan de hand van vragenlijsten om de subjectieve
parameters te kwantificeren (Slevin, Plant, Lynch, Drinkwater & Gregory,
1988). Ik zal in deze paper de kwaliteit van leven beschouwen als een
verzameling persoonlijke factoren die het leven veraangenamen wanneer zij
aanwezig zijn. Voorbeelden van deze factoren zijn economische voorspoed, het
ervaren van liefde, het hebben van sociale contacten etc. Deze paper is
geschreven in opdracht van de opleiding Toegepaste Psychologie. In dit kader
zijn enkel de factoren die betrekking hebben op de psychische gezondheid van
belang.

In deze paper richt ik mij specifiek op de muzieksector,
omdat dit aspect van de cultuursector mij het meest aanspreekt. Uit een
onderzoek van Chafin, Roy, Gerin en Christenfeld (2004) en
Burns, Labbé, Arke, Capeless, Cooksey, Steadman en Gonzales (2002) naar voren
dat het luisteren naar klassieke muziek een positievere invloed heeft op de
psychische gezondheid dan andere muziekstijlen. Op grond daarvan denk ik dat
klassieke muziek het meest relevante onderdeel van de muzieksector is om als
onderwerp van deze paper te dienen. Deze paper gaat zodoende dieper in op
invloed die klassieke muziek heeft op de psychische gezondheid door een antwoord
te zoeken op de volgende vraag:

Wat is de therapeutische waarde van klassieke
muziek in Nederland?

Mijn standpunt wat betreft het onderwerp van deze paper is
dat de bezuinigingen in de klassieke muzieksector schadelijk zijn voor de Nederlandse
burger. Om mijn standpunt te onderbouwen zal ik allereerst
laten zien wat de relatie is tussen klassieke muziek en de persoonlijkheid. In
het daarop volgende hoofdstuk zal ik de invloed van klassieke muziek op de psychische
gezondheid duidelijk maken. Vervolgens zal ik laten zien dat klassieke muziek
een therapeutische waarde heeft bij het verwerken van verlies en bij de omgang
met dementie. Naast de therapeutische werking in het dagelijks leven wordt
klassieke muziek ook gebruikt in ambulante settings. Ik zal laten zien hoe
klassieke muziek gebruikt wordt in gezondheidsinrichtingen en vervolgens hoe
klassieke muziek gebruikt wordt in de muziektherapie.

Door aan te tonen dat klassieke muziek een therapeutische
rol speelt in zowel het dagelijks leven als in ambulante settings voegt deze
paper toe aan de discussie over de, al dan niet schadelijke, gevolgen van de
bezuinigingen in de cultuursector. Ik hoop de lezer ervan te kunnen overtuigen
dat een afname van het aanbod van klassieke muziek inderdaad schadelijk is voor
de kwaliteit van het leven van de Nederlandse burger door te tonen wat de
therapeutische waarde is van klassieke muziek in Nederland.

Klassieke muziek en de persoonlijkheid.

Uit de inleiding komt
naar voren dat klassieke muziek door verscheidene mensen als verrijkend wordt
beschouwd. In dit hoofdstuk zal ik aan de hand van psychoanalytische principes
laten zien dat klassieke muziek zo dicht bij ons kan staan dat het voor mensen,
die daarvoor openstaan, een integraal onderdeel van de persoonlijkheid kan zijn.

Het menselijke denken
bestaat uit een primair en een secundair proces (Freud, 1900). Het primaire
proces is het denken, voelen en waarnemen zoals dat in de aller-vroegste
levensjaren gebeurt, namelijk globaal, niet-logisch, emotioneel, zoals in een
droom. Langzamerhand komt daar het secundaire proces-denken overheen en naast.
We geven onveranderende dingen namen. Dankzij de taal wordt het denken
gestructureerd en logisch (Baneke, 1992). Klassieke muziek spreekt ons aan in
ons primaire proces-denken en het grijpt terug op de aller-vroegste en zelf prenatale
ervaringen met de moeder: ritmische, lichamelijke bewegingen van gewiegd
worden, gekoppeld aan geluiden, aan de stem met emotionele kenmerken (Baneke,
1992). Klassieke muziek laat ons gevoelens ervaren die wij vroeger beleefd
hebben.

Naast het regressieve
karakter van klassieke muziek is deze zo fijn gestructureerd dat het een
nauwkeurige beheersing van emotioneel materiaal toont. Hiermee kanaliseert
klassieke muziek het onzegbare, verloren belevingen die anders tot gevoelens
van chaos zouden leiden (Baneke, 1992).

Voor een componist is
componeren een ingrijpende methode om niet alleen het onzegbare en verlorene te
kanaliseren, maar ook oude angsten en problematiek uit de voorgaande
levensfases (Yankee, 1992). De uitvoerende muzikant leert aan de hand van
klassieke muziek om open te staan voor de verwarrende, angstige en
problematische gevoelens van anderen. De uitvoerende muzikant blijkt vaak
opvallend tolerant te zijn (Baneke, 1992).

Klassieke muziek is
mijns inziens een verrijking voor componisten, uitvoerende muzikanten en
luisteraars die hiervoor open staan, die geworteld is in de kern van onze
persoonlijkheid. Het helpt ons om chaotische elementen van onze persoonlijkheid
te kanaliseren. In het volgende hoofdstuk zal ik laten zien dat klassieke muziek
invloed heeft op andere aspecten van de psychische gezondheid. Ik zal, met het
oog op het algemeen beschouwende karakter van deze paper, de psychoanalytische
begrippen achter me laten en andere psychologische invalshoeken gebruiken om de
therapeutische waarde van klassieke muziek aan te tonen.

De invloed van klassieke muziek op positief affect,
ontspanning en angst.

Naast het
kanaliserende effect van klassieke muziek komt uit de literatuur naar voren dat
het luisteren naar of het uitvoeren van klassieke muziek een positief effect
heeft op de verscheidene aspecten van de psychische gezondheid.

Uit een onderzoek van Kreutz,
Bongard, Rohrmann, Hodapp and Grebe (2003) komt naar voren dat mensen die in
een koor zingen een positiever affect1 rapporteren. In een review
van Cohen en Pressman (2006) staat beschreven dat een positief affect in
verband staat tot lagere sterftecijfers, minder symptomen en minder pijn.
Tevens verhoogt het de levensverwachting van intramurale ouderen.

Het luisteren naar
klassieke muziek brengt ook ontspanning en verminderd angst (Burns, Labbé, Arke, Capeless, Cooksey, Steadman, Gonzales, 2002).

Uit het bovenstaande blijkt
dat het luisteren naar klassieke muziek een positieve invloed heeft op het
affect, de ontspanning en het angstniveau. Enkel met het oog op deze positieve
effecten is het belangrijk om het aanbod van klassieke muziek in Nederland hoog
te houden. In het volgende hoofdstuk zal ik laten zien dat klassieke muziek ook
een therapeutische rol kan vervullen in de vorm van ondersteuning bij het
verwerken van verlies.

De waarde van klassieke muziek bij de verwerking
van verlies.

Wanneer mensen met een verlies te maken krijgen komen zij in
een rouwproces terecht. William Worden (1992) heeft dit proces omschreven in
vier opvolgende taken, namelijk

1. De realiteit van
het verlies aanvaarden;

2. Het doorleven van
de pijn en het verdriet;

3. Het aanpassen aan een nieuw leven waarin het
verlorene niet meer aanwezig is;

4. Het verlorene emotioneel een plaats geven en het oppakken van de draad
van het leven.

Klassieke muziek kan
van waarde zijn bij alle vier de taken.

De
waarde van klassieke muziek bij het aanvaarden en doorleven van verlies

De eerste taak waar mensen voor komen te staan bij het verwerken van
verlies is het aanvaarden van de realiteit van het verlies. Wanneer men pas
recent is geconfronteerd met het verlies probeert men de realiteit te vermijden
(Jelena, 2005). Het is in deze fase belangrijk dat de persoon die met het
verlies kampt de gevoelens van onomkeerbaarheid beseft (Worden, 1992). Klassieke
muziek kan een mediërende werking hebben bij het toelaten van emoties (Mak, z.d.).
Klassieke muziek biedt de mogelijkheid om emoties te ervaren zonder dat de reële
context van de emotie aanwezig is (Jansma, de Vries 1995). Mensen zijn, in
andere woorden, in staat om de emotie te ondergaan zonder de situatie die
emotie veroorzaakte te hoeven ondergaan. Bijvoorbeeld in de muziektherapie
wordt hiervan gebruik gemaakt (Mak, z.d.). Hierover valt meer te lezen in het
hoofdstuk ‘De rol van klassieke muziek in de muziektherapie’.

1. Affect is
een verzamelnaam, het omvat zowel emotie, stemming als evaluatie (Vonk, 2007)

Wanneer de eerste
taak is volbracht dient de taak van het doorleven van de bijbehorende gevoelens
en emoties zich aan. Is het noodzakelijk om de emoties en gevoelens die bij het
verlies horen te doorleven en er niet voor weg te lopen
(Worden, 1992). In de stemmingsmanagement theorie (Piët, 2010) wordt omschreven
dat mensen de neiging hebben om negatieve emoties om te zetten naar positieve
emoties. Dit is het beste mogelijk wanneer mensen eerst de negatieve emoties
ervaren. Meerstemmige klassieke muziekstukken zijn vaak op een dergelijk manier
gestructureerd dat zij het doorleven van een conflicterende gebeurtenis
doorlopen. In het eerste deel wordt het conflict geïntroduceerd en de
bijbehorende emoties en gevoelens. In het tweede deel wordt op een introverte
manier gereflecteerd op de emoties en gevoelens. Het derde deel symboliseert
het einde van de spreekwoordelijke tunnel (Mak, z.d.). Het derde deel geeft de
luisteraar vertrouwen om de derde taak op zich te nemen. Doordat het muziekstuk
als het ware de persoon die met verlies kampt begeleid van de tweede naar de
derde taak is de mediërende werking van klassieke muziek hier groot.

De
waarde van klassieke muziek bij het aanpassen aan en het plaats geven van het
verlorene

De laatste twee
rouwtaken van Worden (1992) staan in het teken van het accepteren van de
veranderingen die verlies teweeg heeft gebracht. De blik moet weer op de
toekomst worden gericht en de schoonheid en mogelijkheden die daar deel van uit
kunnen maken moeten omarmd worden. Klassieke muziek kan dienen als een
esthetische troostvorm. Dat wil zeggen dat klassieke muziek op een zintuiglijke,
gevoelsmatige wijze troost kan bieden (Overbeek, 2009). Wanneer men naar
klassieke muziek luistert kan men hoop en troost putten uit een betere wereld,
die de moeite waard is om geleefd te worden (Mak, z.d.) De klassieke muziek kan
iets zichtbaar maken dat voorheen niet te zien was (Overbeek, 2009).

Uit bovenstaande blijkt dat klassieke muziek een
therapeutische waarde heeft bij het verwerken van verlies in het dagelijks
leven van de personen die er voor openstaan. Een specifieke vorm van verlies is
dementie. In het volgende hoofdstuk zal ik de therapeutische waarde van
klassieke muziek bij de omgang met dementie bespreken.

Klassieke muziek en dementie

De Nederlandse bevolking bestaat voor een steeds groter deel
uit mensen boven de 65 jaar. In 2010 waren er 175.000 mensen ouder dan 65
(CBS.nl, 2010). In 2013 zullen dat er naar verwachting 223.000 zijn en in 2028
ongeveer 233.000 (CBS.nl, 2010a). In 2007 waren er 69.500 personen met dementie
en er overleden 7.271 personen aan de gevolgen van dementie. De prevalentie van
dementie stijgt exponentieel met de toename van de leeftijd (Hoeymans, Melse &
Schoemaker, 2010). Naarmate er meer mensen ouder worden zal de prevalentie van
dementie ook toenemen (Lou, 2001). In 2040 zullen er ongeveer 500.000 mensen
met dementie gediagnosticeerd worden (Kooijman, 2007)

Er
zijn verscheidene symptomen van dementie waarbij klassieke muziek van waarde
kan zijn. Te beginnen verminderd het luisteren naar klassieke muziek het aantal
verstoorde vocalisaties1 onder personen die aan dementie, specifiek
Alzheimer, leiden (Casby & Holm, 1994).

Uit
een studie van Ragneskog, Brane, Karlsson & Kihlgren (1996) komt
naar voren dat het luisteren naar klassieke muziek het eetgedrag van mensen met
dementie verbeterd, doordat de mensen met dementie langer aan hun maaltijd
blijven zitten.