Al vanaf de Oudheid heeft de Maan gelovigen en wetenschappers van vele volkeren geïnspireerd. Onze dichtstbijzijnde buur in het zonnestelsel heeft sinds jaar en dag een functie in de tijdmeting en beinvloedt allerlei vloeistoffen zoals de getijden van zeeën en oceanen, het plantenleven en het menselijk lichaam. De maan wordt in de meeste culturen in verband gebracht met vrouwelijke energie en daarom verbonden aan godinnen, zoals de godin Luna, genoemd naar het Latijnse woord voor “maan”. Ons woord Maan, en daarvan afgeleid maandag, komt daarentegen van een mannelijke god, de maangod Máni uit de Noordse mythologie. Ook zijn naam betekent “maan”.
Technische specificaties van de maan
De Maan meet ongeveer een kwart van de omvang van de Aarde. Omdat dit relatief groot is voor een maan, menen sommige astronomen dat de Maan en de Aarde als dubbelplaneet moeten worden aangemerkt. Het gemeenschappelijk zwaartepunt van de beide dubbelplaneten ligt echter binnen de Aarde, wat weer pleit voor een status als “maan”. In ons zonnestelsel zijn alleen de planeet Pluto en zijn maan Charon echt gelijkwaardig, in de zin dat het gemeenschappelijke zwaartepunt van beiden buiten Pluto ligt.
Onze Maan heeft een diameter van 3.475,9 kilometer, een omtrek van 10.916 kilometer en staat gemiddeld 384.450 kilometer van ons vandaan. In ruim 27 dagen draait ze rond de aarde, dit wordt de “siderische maand” maand genoemd. De “synodische” maand, de periode tussen twee volle manen bedraagt ongeveer 29,5 dagen. De maan heeft geen atmosfeer en er heersen voor ons tamelijk extreme temperaturen, van – 173 tot + 127 graden Celsius.
Ze ziet er, afgezien van het zonlicht dat er op valt, grijs uit en het oppervlak is bezaaid met inslagkraters, waarvan je sommigen zelfs met het blote oog kunt zien. Met een verrekijker zie je al wat meer details en met een telescoop natuurlijk nog meer.
Veel van deze kraters zijn onstaan tijdens en na het vormen van ons zonnestelsel, maar een aantal is recenterer. Omdat de Maan geen atmosfeer heeft, zien de kraters er vaak zelfs nog na vier miljard jaar kakelvers uit. Veel van de kraters zijn weer volgelopen met lava, hetgeen de donkere vlekken op de Maan verklaart. Omdat men vroeger dacht dat dit zeeën waren, hebben deze gebieden op de maankaart namen als “Zee der Stilte” en “Oceaan der Stormen”.
De donkere kant van de maan
Er is vanaf de Aarde altijd maar een kant van de Maan te zien, omdat ze in ongeveer 27 dagen om de Aarde heen draait, maar ook om haar eigen as. Totdat de Russische ruimtesonde Loena 3 in 1959 voor het eerst foto’s van deze kant maakte, was “The dark side of the moon”, zoals bijvoorbeeld bezongen door Pink Floyd, het symbool van het duistere en onbekende. Tot ieders verbazing bleek er ook inderdaad verschil te zijn tussen beide kanten, de achterkant telt veel minder kraters dan de voor ons al eeuwenlang bekende voorkant. Men vermoedt dat het maan-oppervlak daar wat dikker is, zodat de lava veel minder gemakkelijk naar boven kon komen.
Maanfasen
Omdat de Maan geen licht geeft, maar het zonlicht weerkaatst, vertoont ze vanaf de Aarde “fasen” of schijngestalten. Soms zien we haar niet, bij Nieuwe Maan en soms helemaal, tijdens Volle Maan. Daar tussen in zitten allerlei gradaties, de wassende maan van een sikkel naar een halve maan, richting volle maan. Hierna neemt de maan weer af tot een sikkel, om weer onzichtbaar te zijn.
Deze cyclische schijngestalten hebben door hun regelmaat sinds de dageraad van de beschaving een functie gehad in de tijdmeting. Vervolgens werd de cyclus door verschillende volkeren vergeleken met nog grotere cyclussen in de natuur, tot en met de geboorte en het sterven van het Heelal.
Maar ook in onze tijd blijft de Maan fascineren, nu niet meer in religieuze zin maar in wetenschappelijke. En op het gebied van de ruimtevaart is de Maan nu eenmaal de dichtstbijzijnde, en daarmee meest logische stap om te beginnen. Op 21 juli 1969 landden de eerste mensen, de Amerikanen Neil Armstrong en Buzz Aldrin op de Maan, waarbij Neil’s woorden “Een kleine stap voor een mens maar een enorme sprong voor de mensheid” legendarisch werden. Tegenwoordig wordt er door velen, en niet geheel zonder reden, getwijfeld aan het waarheidsgehalte van de beelden van deze maanlanding die door miljoenen mensen over de hele wereld live werden gevolgd. Maar er is nieuwe hoop, de Amerikaanse ruimtevaart-organisatie NASA heeft grote plannen met een permanent bewoonde maanbasis, uiterlijk vanaf het jaar 2013. Het wordt er nog druk, want Japan wil een jaar of drie later een telescoop bouwen op de schaduwzijde van de maan en het Europese bedrijf Lunex wil er zonnepanelen neerzetten voor de energievoorziening van zowel de Aarde als de Maan. In de tussentijd moeten we het doen met de enorme maanlicht-panelen van Monica en Richard Chapin in Arizona. Zij menen dat het door de Maan gereflecteerde zonlicht heilzaam is tegen depressie, reuma en sommige soorten kanker.
Kortom, er zijn heel veel verschillende manieren om naar de Maan te kijken. Niet voor niets werd het hemellichaam in het verleden ook in verband gebracht met gekte, de zogenaamde “maanziekte” waar het Engelse woord “lunatic” nog overduidelijk naar verwijst.
