Marijampole is een stad van 50.000 inwoners in een somber hoekje in het zuiden van Litouwen met landbouwgrond en bossen. Voor de overgrote meerderheid van de 3.000 geregistreerde werkzoekenden in Marijampole zijn de vooruitzichten inderdaad ook somber.
Optimisme is ver te zoeken in Marijampole, zoals dat in heel Oost-en Midden-Europa het geval is. Van de Oostzee tot de Zwarte Zee komt de wereldwijde economische recessie opvallend hard aan. De nieuwste voorspellingen zijn dat de Litouwse economie dit jaar met 6% zal krimpen en die van buurland Letland met 10%. Volgend jaar zal niet veel beter zijn.
Voor dergelijke landen, die zich in 1991 vrij hebben gemaakt van het Sovjet-regime en een stormachtige economische transformatie in de jaren daarna doormaakten is de schok van de crisis veel groter dan in West-Europa. Het laatste half decennium heeft een buitengewoon hoge groei laten zien. Jaar na jaar waren er groeicijfers met dubbele getallen. Die hausse is nu met een harde klap tot stilstand gekomen. Letland, dat eens aan de top stond qua groei in landen van Europese Unie heeft nu de snelst krimpende economie in de Europese Unie. Litouwen ligt daar niet ver achter.
Voor Kubilius, de leider van de grootste conservatieve partij van Litouwen en premier van het land, betekent de crisis hervormingen. Een crisis biedt volgens hem kansen voor echt belangrijke veranderingen. De vraag is nu welke vorm die veranderingen zullen aannemen. De economische crisis heeft al geleid tot sociale spanningen in de hele regio, er waren ongekende rellen in Litouwen en het buurland Letland. Veel mensen in West-Europa voorspellen uitbraken van populistisch nationalisme, demagogie en sociale onrust.
Lokale politici en analisten zeggen dat de westerse angst voor een golf van geweld op straat of zelfs het instorten van staten overdreven is maar zijn het ermee eens dat de economische crisis nieuwe politiek ontheemden provoceert over de vraag welk economisch en sociaal model er moet komen wanneer de situatie zich stabiliseert.
Gediminas Kirkilas, de sociaal-democratische leider van de Litouwse oppositie en voormalig minister-president, detecteert een verschuiving. Hij ziet dat na een lange tijd het hoofd van de andere kant op te hebben gedraaid, de jongeren terugkeren naar de gemeenschappelijke waarden en niet die van de conservatieven en liberalen.
De crisis bereikte Marijampole, 90 mijl van glooiende heuvels, bevroren meren, velden en bossen ten zuidwesten van de hoofdstad Vilnius, eind vorig jaar. In januari bedroeg het aantal nieuwe werkzoekenden 3.435, tweemaal het aantal van oktober. En de stad is ver van het zwaarst getroffen in Litouwen. Bedrijven huren geen personeel meer in en vele van de honderdduizenden Litouwers die overzee hebben gewerkt – ook in het Verenigd Koninkrijk of Ierland – gaan terug naar thuis.
De grootste tweedehands auto markt van Oost-Europa ligt aan de rand van Marijampole, een verbinding tussen Rusland, de voormalige Sovjet-republieken, Polen en Duitsland en een goed voorbeeld van hoe de crisis zich niet door grenzen laat tegenhouden. Dealers hebben hun omzet zien dalen van 20 auto’s per dag tot een paar per week.
Op de plaatselijke melkfabriek ziet de directeur de crisis als een kans om “dichter bij God” te komen. Hij zegt dat de lichamen van de Litouwers vet zijn geworden en zij lui zijn geworden door subsidies van de Europese Unie. Hij staat niet alleen: waarnemers doen verslag van een stijgende lijn in het kerkbezoek in Litouwen in de afgelopen periode.
Weinigen in Marijampole betreuren echter het einde van de dagen van communistische overheersing. Wantrouwen ten aanzien van het huidige Rusland en herinneringen van decennia van wreed en incompetent bestuur betekenen dat Litouwen, de eerste van de Sovjet-republieken die zich onafhankelijk verklaarde, pro-Amerikaans blijft, ongeacht de oorsprong van de economische crisis. En steun voor de inzet van de troepen met de NAVO in Afghanistan is nog steeds sterk. Geloof in de EU, waarvan de drie Baltische staten – Litouwen, Estland en Letland – sinds 2004 onderdeel zijn, blijft ook onverminderd groot.